Tag: przestępstwa

Zmiany w Kodeksie Karnym w 2023 roku

W drodze nowelizacji, która ma wejść w życie 1 października 2023 r., w polskim prawie karnym wprowadzone zostanie wiele zmian, w szczególności odnoszących się do wysokości sankcji. Zaostrzeniu ma ulec przede wszystkim ustawowy wymiar kary w przypadku przestępstw skierowanych rodzajowo przeciwko życiu, zdrowiu oraz wolności seksualnej. Co więcej, w kodeksie karnym w części szczególnej pojawią się nowe typy przestępstw.
Najbardziej „głośnymi” modyfikacjami zdają się być: podniesienie górnej granicy kary pozbawienia wolności z 15 lat do 30 lat oraz likwidacja kary 25 lat pozbawienia wolności, a także wprowadzenie do kodeksu karnego kary bezwzględnego dożywocia (tj. bez możliwości warunkowego przedterminowego zwolnienia w ramach probacji).
Wyższe sankcje w drodze nowelizacji pojawią się w związku z przestępstwami takimi jak: gwałt, przyjmowanie łapówek, rozbój, a także rozbój z użyciem broni, czy też umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ( w przypadku dwóch ostatnich z ww. typów przestępstw maksymalny wymiar kary będzie odtąd na poziomie 20 lat pozbawienia wolności). Widać zatem, że wprowadzone w prawie karnym zmiany są stosunkowo szerokie i zmierzają w kierunku zaostrzenia wymiaru sprawiedliwości.
Poza ogólnymi modyfikacjami w katalogu kar oraz zmianami w ustawowym wymiarze kary za poszczególne typy przestępstw, ustawodawca zdecydował się dodatkowo na wyszczególnienie nowych typów czynów zabronionych. Są to: przyjęcie zlecenia zabójstwa, uchylanie się od naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, wymuszenie mienia poprzez szantaż, a ponadto forma stadialna w postaci przygotowania do dokonania zabójstwa będzie odtąd penalizowane w granicach od 2 do 15 lat pozbawienia wolności.
Jakkolwiek głośno komentuje się w debacie publicznej (w tym krytycznie) wprowadzaną reformę, nowelizacja w wyniku podpisania przez prezydenta RP stanie się już niedługo obowiązującą regulacją. Należy jednak wyrazić nadzieję, że zwiększenie ustawowego wymiaru kary i wprowadzenie większego rygoryzmu do systemu prawnego, będzie miało w konsekwencji walor prewencyjny i przysłuży się do odstraszenia potencjalnych przestępców od popełniania czynów zabronionych.

Przesłuchanie osób małoletnich

Przesłuchanie osób małoletnich, zarówno świadków, jak i pokrzywdzonych, a także osób dorosłych pokrzywdzonych konkretnymi przestępstwami, które zostaną scharakteryzowane poniżej, uwarunkowane jest na gruncie kodeksu postępowanie karnego (dalej: kpk) w sposób odmienny od typowego przebiegu tej czynności.
Art. 185a kpk traktuje o małoletnich pokrzywdzonych przestępstwami popełnionymi z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub przestępstwami przeciwko wolności (Rozdział XXIII kodeksu karnego), przestępstwami przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (rozdział XXV kodeksu karnego) oraz przestępstwami przeciwko rodzinie i opiece (rozdział XXVI). Małoletni, który w dniu przesłuchania nie ukończył 15 lat powinien być przesłuchany tylko w sytuacji, w której jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i co do zasady tylko raz. Tym uregulowaniom podlega także małoletni, pokrzywdzony przestępstwami wyżej wskazanymi, który co prawda ukończył 15 lat, ale zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny. Czynność przesłuchania, nawet w postępowaniu przygotowawczym, przeprowadzana jest przez sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż w czynności ma prawo wziąć udział prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego. Oskarżonemu zawiadomionemu o czynności, a nie posiadającemu obrońcy z wyboru, zostaje wyznaczony obrońca z urzędu. Biorąc pod uwagę, iż do takiego przesłuchania, co do zasady, powinno dojść tylko raz, na rozprawie głównej odtwarza się jedynie sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania oraz odczytuje się protokół.
Art. 185b kpk zakłada, iż małoletni świadek przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub przestępstwa określonego w rozdział XXV i XXVI kodeksu karnego, który w momencie czynności nie ukończył 15 lat, przesłuchany zostaje na warunkach opisanych powyżej i tylko jeżeli jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Należy mieć na uwadze, że przepisów tych nie stosuje się do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu lub świadka, którego czyn pozostaje w związku z czynem, o który toczy się postępowanie karne.
Art. 185c kpk poświęcony został pokrzywdzonym przestępstwami określonymi w art. 197-199 kodeksu karnego, tj. zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej, seksualne wykorzystanie niepoczytalności lub bezradności, seksualne wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia. Pokrzywdzonego powyższymi przestępstwami przesłuchuje się w charakterze świadka na zasadach tożsamych z opisanymi powyżej. Dodatkowe uregulowanie stanowi, iż na wniosek pokrzywdzonego zapewnić należy, aby biegły psycholog biorący udział w czynności był osobą tej samej płci co pokrzywdzony, chyba że będzie utrudniało to postępowanie.
Każde z wyżej wymienionych przesłuchań, zgodnie z art. 185d, powinno odbywać się w odpowiednio przygotowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą. W przypadku przesłuchań małoletnich są to pomieszczenia, w których występują przyjemne kolory, obrazy, zdjęcia, zabawki, stoliki adekwatne do ich wzrostu. Są to pokoje wyposażone w kamery oraz mikrofony, które zbierają obraz i dźwięk z danej czynności.
Celem opisanych wyżej unormowań jest zapewnienie pewnych standardów umożliwiających pokrzywdzonym i świadkom swobodę wypowiedzi, odpowiednie potraktowanie, a także uchronienie przed wtórną wiktymizacją.

Ocena przez sąd społecznej szkodliwości czynu

Zgodnie z art. 115 § 2 Kodeksu karnego, przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Ocena społecznej szkodliwości czynu nie może więc opierać się wyłącznie na porównaniu grożących za poszczególne przestępstwa ustawowych sankcji. Musi to być zawsze ocena konkretnego czynu. Idąc za postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2020 r. (sygn. akt IV KK 83/20, LEX 3080550), „ustawodawca wymienił w art. 115 § 2 k.k. tak liczne i zróżnicowane przesłanki podlegające ocenie przy ustalaniu społecznej szkodliwości czynu, by nie istniało zagrożenie, że sądy będą stosować tylko automatycznie zagrożenie karą jako najważniejszy wyznacznik tej oceny. Przecież wręcz nie ma w tym katalogu przesłanki „zagrożenia karą”. Należy wszak pamiętać, że różnice w surowości sankcji grożących za popełnienie poszczególnych typów przestępstw oddają co najwyżej różnice w ocenie społecznej szkodliwości poszczególnych kategorii (rodzajów) zachowań się objętych kryminalizacją. Tu zaś mówimy nie o takiej ocenie, lecz o ocenie szkodliwości konkretnego zachowania się należącego do określonej kategorii. Dlatego też w pewnych przypadkach społeczna szkodliwość czynów realizujących znamiona występków zagrożonych stosunkowo łagodnymi sankcjami może być znaczna”.
Ponadto, dla uznania znikomości stopnia szkodliwości społecznej czynu nie jest konieczne aby ta znikomość dotknęła jednocześnie strony podmiotowej (tj. nastawienia psychicznego sprawcy) i strony przedmiotowej (tj. charakterystyki zachowania sprawcy) (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2021 r., sygn. akt I KK 74/20).
Co więcej, ocena społecznej szkodliwości musi być oceną całościową, a nie oceną poszczególnych czynności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 r., sygn. akt III KK 346/20).