Autor: admin

Obserwacja w zamkniętym zakładzie (art. 203 kpk)

W toku procesu karnego, nierzadko występuje sytuacja, w wyniku której zachodzi konieczność zasięgnięcia opinii lekarzy na temat stanu zdrowia fizycznego i psychicznego podejrzanego. Środki jakie mogą być w tym celu stosowane są różnorakie, od uzyskania informacji z karty przebiegu leczenia pacjenta, poprzez zasięgnięcie opinii biegłych, aż po najdalej ingerujący w prawa i wolności podejrzanego środek, w postaci badania podejrzanego połączonego z  obserwacją w zamkniętym zakładzie na oznaczony okres. Z faktu tej ingerencji stosowanie tego środka jest uzależnione od spełnienia kilku przesłanek, z których część stanowi odwołanie do przepisów o stosowaniu tymczasowego aresztowania.

  • Biegli muszą zgłosić taką konieczność. Innymi słowy musi zajść okoliczność, w wyniku której nie są oni w stanie, w toku zwyczajnych czynności określić stan zdrowia psychicznego podejrzanego.
  • Można go stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22 września 2021 r. (sygn.akt: I DSK 3/21, LEX nr 3359053): „ Obserwacja, o jakiej mowa w art. 203 § 1 k.p.k. może być orzeczona w razie istnienia – na podstawie okoliczności sprawy w danym momencie postępowania, w tym zebranych już dowodów – wysokiego prawdopodobieństwa, że obwiniony jest sprawcą zarzucanego mu czynu, wypełniającego znamiona przestępstwa. Celem opinii, która ma być wydana, jest więc ocena poczytalności obwinionego.”
  • Z odwołania do art. 249 § 3 oraz § 5 Kodeksu Postępowania Karnego wynika obowiązek przesłuchania podejrzanego przed skierowaniem go na obserwację, o ile jest to możliwe, jak również zawiadomienie prokuratora oraz obrońcy, o ile podejrzany o to wnosi. Co więcej gdyby podejrzany nie miał obrońcy w dotychczasowym postępowaniu, na jego żądanie wyznacza się obrońcę z urzędu.
  • Czas trwania obserwacji wynosi 4 tygodnie, jednakże może być on przedłużony na łączny czas nieprzekraczający 8 tygodni. Niemniej jednak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 listopada 2014 roku( sygn.akt: V KK 259/14, LEX nr 1621622), dopuścił możliwość wykorzystania dowodu z obserwacji przekraczającej powyższy termin: „Oczywisty fakt przekroczenia maksymalnego terminu obserwacji nie uzasadnia (…) przyjęcia braku możliwości posłużenia się opinią sporządzoną po przeprowadzeniu takiej obserwacji w procesie.” . Co więcej w takiej sytuacji stosuje się art. 156 § 5a, a więc podejrzanemu i obrońcy „udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku”. Jest to kolejne odwołanie mające zagwarantować ochronę praw podejrzanego.
  • Poprzez odwołanie do art. art. 259 § 2, art. 203 k.p.k nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres obserwacji przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia. Przepisu tego nie stosuje się gdy o poddanie się obserwacji wnosi sam podejrzany

Recydywa

Mianem recydywy określany jest powrót tego samego sprawcy do przestępstwa, z czym prawo karne wiąże negatywne konsekwencje. Możemy wyróżnić recydywę kryminologiczną i penitencjarną oraz ogólną i specjalną.

Recydywa kryminologiczna oznacza ponowne popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa, niezależnie od tego czy sprawca został uprzednio skazany, natomiast recydywa penitencjarna ma miejsce, gdy sprawca po raz kolejny odbywa karę pozbawienia wolności orzeczoną za jakiekolwiek przestępstwo, niezależnie jednak od tego, kiedy i w jakim zakresie odbył karę pozbawienia wolności orzeczoną poprzednio.

Recydywa ogólna, która zachodzi wówczas, gdy nie zostaną spełnione przesłanki z art. 64 § 1 k.k.,uniemożliwia zastosowanie określonych instytucji prawa karnego wobec sprawy, który uprzednio został ukarany za przestępstwo określonego rodzaju. Tak np. wobec sprawcy, który został już ukarany karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat wykluczone jest umorzenie warunkowe. Z kolei recydywa specjalna (bądź szczególna) polega na – fakultatywnym lub obligatoryjnym – zaostrzeniu kary wobec sprawcy ukaranego za przestępstwo określonego rodzaju, który ponownie popełnił przestępstwo określonego rodzaju w określonym czasie, po odbyciu określonej części orzeczonej kary pozbawienia wolności. W ramach recydywy specjalnej wyróżnia się recydywę zwykłą (lub podstawową) oraz wielokrotną – w przypadku której wymagany jest powrót do przestępstwa tego samego rodzaju.

Uregulowanie dotyczące recydywy szczególnej działa na niekorzyść sprawcy, dlatego też musi być interpretowane ściśle. Skazanie w oparciu o art. 64 § 1 k.k., tj. w ramach recydywy specjalnej zwykłej lub inaczej prostej, warunkowane jest ziszczeniem następujących przesłanek:

– sprawca popełnił przestępstwo umyślne,

– został za nie skazany na karę pozbawienia wolności;

– odbył co najmniej 6 miesięcy orzeczonej kary za to przestępstwo;

– popełnia przestępstwo umyślne podobne do tego, za które został skazany;

– popełnia je w ciągu 5 lat od odbycia co najmniej 6 miesięcy orzeczonej kary.

Pojęcie przestępstwa umyślnego obejmuje czyny oparte na zamiarze w rozumieniu art. 9 § 1 k.k., a także na kombinowanej stronie podmiotowej, gdzie typ wyjściowy realizowany jest umyślnie, natomiast nieumyślnością objęte jest wyłącznie następstwo (skutek) czynu zabronionego. Umyślne popełnienie czynu zabronionego musi mieć podłoże intelektualne, sprawca popełnia czyn z zamiarem bezpośrednim, tj. wtedy gdy chce popełnić przestępstwo, lub z zamiarem ewentualnym, tj. gdy przewidując popełnienie czynu zabronionego, godzi się na to. W pierwszej kolejności chodzi zatem o świadomość sprawcy.

Kolejną z przesłanek recydywy jurydycznej jest podobieństwo przestępstw popełnionych przez sprawcę. Podstawą ustalenia podobieństwa przestępstw jest to, co zostało objęte znamionami typu umyślnego przestępstwa. Na podstawie art. 115 § 3 k.k. wyprowadzane są trzy kryteria podobieństwa przestępstw. Jest to katalog zamknięty, a kryteria te posiadają charakter samodzielny, to znaczy że istnienie chociażby jednego przesądza o podobieństwie przestępstw. Należą do nich: tożsamość rodzajowa, zastosowanie przy popełnieniu przestępstwa przemocy lub groźby jej użycia oraz działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Podstawą dla orzeczenia recydywy specjalnej może być tylko wyrok skazujący, przy czym może być to również wyrok skazujący wydany przez sąd innego państwa Unii Europejskiej. Wyrokiem stanowiącym podstawę dla zastosowania konstrukcji określonej w art. 64 § 1 k.k. nie będzie wyrok warunkowo umarzający postępowanie, wyrok w ramach którego sąd odstąpił od wymierzenia kary, ani też wymierzenie kary grzywny lub ograniczenia wolności.

Z uwagi na okoliczność, że sprawca musi odbyć co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności, należy stwierdzić, że przesłanką recydywy specjalnej jest skazanie na karę pozbawienia wolności w co najmniej takim właśnie wymiarze. Musi być to kara orzeczona w wyroku, ale nie musi być to kara bezwzględna – wtedy, warunek stanowi zarządzenie jej wykonania. Kara pozbawienia wolności może być objęta wyrokiem łącznym, niemniej przypisanie recydywy w sprawie o kolejne przestępstwo będzie możliwe, tylko gdy kara jednostkowa za przestępstwo podobne i umyślne wynosiła nie mniej niż 6 miesięcy.

Warto jednak podkreślić, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego karą pozbawienia wolności, stanowiącą podstawę do recydywy specjalnej, nie jest kara zastępcza (wyrok z dnia 20 października 2022 r., I KK 285/22), ani też pobyt w zakładzie poprawczym. Natomiast za taką podstawę można już uznać karę odbytą w systemie dozoru elektronicznego (wyrok z dnia 13 lipca 2022 r., IV KK 198/22).

Ponadto, ustawodawca przewidział 5 – letni termin przedawnienia recydywy, co oznacza, że umyślne przestępstwo podobne ma być popełnione w okresie 5 lat od odbycia co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności. Nowe przestępstwo – chociażby jego fragment – popełnione musi zostać w okresie, gdy ten 5- letni termin biegnie.

Na zakończenie należy przypomnieć, że przepis art. 64 k.k. nie modyfikuje granic ustawowego zagrożenia karą, lecz należy do zakresu sądowego wymiaru kary ostatecznie orzekanej.

 

Umorzenie postępowania karnego z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia na podstawie art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k.

Umorzenie postępowania na posiedzeniu z powodu ustalenia, że czyn opisany aktem oskarżenia nie zawiera znamion czynu zabronionego to częsta praktyka Sądów, mająca w założeniu usprawnić przebieg postępowania i odciążyć Sądy. Jej stosowanie niesie jednak ze sobą ryzyko poważanego naruszenia prawa procesowego i powinno być stosowane jedynie w wyjątkowych przypadkach, popartych pogłębioną analizą zebranego materiału dowodowego.
Przedwczesne postanowienie Sądu o umorzeniu sprawy bez przeprowadzenia rozprawy może wiązać się z uniemożliwieniem przedstawienia istotnych dowodów i w konsekwencji niewystarczającego wyjaśnienia okoliczności sprawy. Niedopuszczalna jest praktyka, w której Sądy pomimo zawnioskowania o pozyskanie źródeł dowodowych decydują się na zrezygnowanie z prowadzenia postępowania. Jak stanowi art. 167 k.p.k., dowody w sprawie przeprowadza się na wniosek stron lub z urzędu, w związku z czym odstąpienie od przeprowadzenia dowodów bez rozpoznania wniosków dowodowych oskarżyciela, nie może zostać uznane za dopuszczalne. Nawet jeżeli jednak Sąd zapoznał się ze złożonymi wnioskami dowodowymi i mimo to zdecydował się na ich odrzucenie, zgodnie z treścią art. 170 §1a k.p.k może to uczynić jedynie kiedy ma pewność co tego, że ich przeprowadzenie nie doprowadziłoby do ustalenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy. W sytuacji, w której oskarżyciel zwróciłby się do Policji w celu pozyskania środka dowodowego, umorzenie postępowania przed dokonaniem przez funkcjonariuszy czynności dowodowych może zostać uznane za pozbawienie go możliwości przeprowadzenia dowodu, co powinno być mu zagwarantowane na mocy przepisów kodeksu postępowania karnego. Sąd rozważając umorzenie postępowania na podstawie stwierdzenia braku znamion przestępstwa powinien wziąć również pod uwagę fakt, że nieprzeprowadzenie rozprawy i tym samym zrezygnowanie ze zbadania całokształtu okoliczności płynących z materiału dowodowego może zostać uznane za poważną obrazę art. 92 k.p.k., w myśl którego podstawę orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w postępowania, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.
Mając na uwadze przedstawione powyżej zagrożenia związane z nadużywaniem przez Sądy art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k. stwierdzić należy, że umorzenie postępowania ze względu na stwierdzenie przez Sąd braku znamion czynu zabronionego, o ile nie zdecydował się on na przeprowadzenie kompleksowego i wyczerpującego postępowania dowodowego, nie powinno być dopuszczalne.