Tag: świadek

Przesłuchanie osób małoletnich

Przesłuchanie osób małoletnich, zarówno świadków, jak i pokrzywdzonych, a także osób dorosłych pokrzywdzonych konkretnymi przestępstwami, które zostaną scharakteryzowane poniżej, uwarunkowane jest na gruncie kodeksu postępowanie karnego (dalej: kpk) w sposób odmienny od typowego przebiegu tej czynności.
Art. 185a kpk traktuje o małoletnich pokrzywdzonych przestępstwami popełnionymi z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub przestępstwami przeciwko wolności (Rozdział XXIII kodeksu karnego), przestępstwami przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (rozdział XXV kodeksu karnego) oraz przestępstwami przeciwko rodzinie i opiece (rozdział XXVI). Małoletni, który w dniu przesłuchania nie ukończył 15 lat powinien być przesłuchany tylko w sytuacji, w której jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i co do zasady tylko raz. Tym uregulowaniom podlega także małoletni, pokrzywdzony przestępstwami wyżej wskazanymi, który co prawda ukończył 15 lat, ale zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny. Czynność przesłuchania, nawet w postępowaniu przygotowawczym, przeprowadzana jest przez sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż w czynności ma prawo wziąć udział prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego. Oskarżonemu zawiadomionemu o czynności, a nie posiadającemu obrońcy z wyboru, zostaje wyznaczony obrońca z urzędu. Biorąc pod uwagę, iż do takiego przesłuchania, co do zasady, powinno dojść tylko raz, na rozprawie głównej odtwarza się jedynie sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania oraz odczytuje się protokół.
Art. 185b kpk zakłada, iż małoletni świadek przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub przestępstwa określonego w rozdział XXV i XXVI kodeksu karnego, który w momencie czynności nie ukończył 15 lat, przesłuchany zostaje na warunkach opisanych powyżej i tylko jeżeli jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Należy mieć na uwadze, że przepisów tych nie stosuje się do świadka współdziałającego w popełnieniu czynu lub świadka, którego czyn pozostaje w związku z czynem, o który toczy się postępowanie karne.
Art. 185c kpk poświęcony został pokrzywdzonym przestępstwami określonymi w art. 197-199 kodeksu karnego, tj. zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej, seksualne wykorzystanie niepoczytalności lub bezradności, seksualne wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia. Pokrzywdzonego powyższymi przestępstwami przesłuchuje się w charakterze świadka na zasadach tożsamych z opisanymi powyżej. Dodatkowe uregulowanie stanowi, iż na wniosek pokrzywdzonego zapewnić należy, aby biegły psycholog biorący udział w czynności był osobą tej samej płci co pokrzywdzony, chyba że będzie utrudniało to postępowanie.
Każde z wyżej wymienionych przesłuchań, zgodnie z art. 185d, powinno odbywać się w odpowiednio przygotowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą. W przypadku przesłuchań małoletnich są to pomieszczenia, w których występują przyjemne kolory, obrazy, zdjęcia, zabawki, stoliki adekwatne do ich wzrostu. Są to pokoje wyposażone w kamery oraz mikrofony, które zbierają obraz i dźwięk z danej czynności.
Celem opisanych wyżej unormowań jest zapewnienie pewnych standardów umożliwiających pokrzywdzonym i świadkom swobodę wypowiedzi, odpowiednie potraktowanie, a także uchronienie przed wtórną wiktymizacją.

Co grozi świadkowi, który składa fałszywe zeznania w obawie przed grożącą odpowiedzialnością karną?

Dotychczas stanowisko w tej sprawie było jednoznaczne – świadek, który składał fałszywe zeznania bądź zatajał prawdę z powodu, iż obawiał się grożącej mu odpowiedzialności karnej, nie popełniał przestępstwa. Stanowiło to gwarancję potencjalnego podejrzanego do prawa do obrony. Sytuacja uległa zmianie po wprowadzeniu nowych przepisów do Kodeksu karnego (weszły w życie 14 kwietnia 2016 r.). Po raz pierwszy Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat wykładni nowych przepisów 15 stycznia 2020 r. Mimo że odmówił wydania uchwały, to postanowił wyjaśnić zaistniałe w tej kwestii wątpliwości.
W sprawie I KZP 10/19 T. K. został oskarżony o zeznanie nieprawdy. Został pouczony o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania oraz prawie do odmowy odpowiedzi na pytania, jednakże bał się grożącej mu odpowiedzialności karnej.
Do wejścia nowych przepisów w orzecznictwie przyjmowano, że nie może ponosić odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań osoba, która została przesłuchana w charakterze świadka, ale z uwagi na fakt, że jest ona sprawcą czynu, powinna być przesłuchana w charakterze podejrzanego. Obecnie przemodelowano przepis art. 233 Kodeksu karnego, dodając do niego § 1a. Przepis ten stanowi, iż sprawca podlega karze, jeśli zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym. Jednocześnie przepisy stanowią, iż nie podlega karze ten, kto składa fałszywe zeznanie, nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania. Dotyczy to między innymi sytuacji, gdy taki świadek nie zostanie o swoich prawach i obowiązkach poinformowany przez sąd.
Sąd Najwyższy interpretuje nowe przepisy w taki sposób, iż świadek (niezależnie od tego, czy powinien uzyskać w danej sprawie status podejrzanego) ma prawo jedynie do milczenia. Nie jest to równoznaczne z prawem do składania fałszywych zeznań bądź zatajania prawdy.
SN podkreślił, że fundamentalnym celem procesu karnego jest pociągnięcie osoby winnej do odpowiedzialności karnej. Cel ten ma być wykonywany nawet jeśli sprzeciwia się mu prawo do obrony.

KS