Tag: Przepadek

Obligatoryjne tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego – nowelizacja ustawy Kodeks postępowania karnego

Od dnia 14 marca 2024 r. Policja obligatoryjnie dokonuje tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia przestępstwa, za który zgodnie z przepisami ustawy Kodeks karny orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego. Taka procedura została przewidziana w art. 295 § 1a ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej: k.p.k.) wprowadzonym ustawą z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2600).
Zmiana ta jest o tyle istotna, iż do tej pory przepisy nie przewidywały sytuacji obowiązkowego tymczasowego zajęcia przedmiotu. Art. 295 ust. 1 k.p.k. stanowił jedynie o możliwości dokonania tymczasowego mienia ruchomego osoby podejrzanej w razie popełnienia przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia.
Obligatoryjne tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego następuje w związku z popełnieniem przez sprawcę przestępstwa, za które w razie skazania orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego. Kwestię przepadku pojazdu mechanicznego reguluje przy tym art. 44b ustawy Kodeks karny (dalej: k.k.), również wprowadzony w drodze tej samej nowelizacji z 2022 r., co art. 295 § 1a k.p.k.
Obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego orzeka się na podstawie art. 178 § 3 k.k. w razie skazania za:
spowodowanie katastrofy w komunikacji (art. 173),
spowodowanie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji (art. 174),
spowodowanie wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 i 2),
a także w razie skazania sprawcy, który znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, zbiegł z miejsca zdarzenia, albo spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po zdarzeniu określonym w art. 173 § 1 lub 2, art. 174 lub 177 § 1 k.k., a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego.
Zatem w sytuacji, gdy dochodzi do popełnienia któregoś z wymienionego wyżej przestępstw, Policja ma obowiązek tymczasowo zająć pojazd mechaniczny prowadzony przez sprawcę w czasie popełniania tego przestępstwa. Z brzmienia art. 295 § 1a  k.p.k. wynika, iż tymczasowe zajęcie nie jest obowiązkowe w przypadku tych przestępstw, przy których przepadek pojazdu mechanicznego jest w razie skazania sprawcy orzekany wyłącznie fakultatywnie, a więc na przykład w sytuacji popełnienia przestępstwa prowadzenia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym (art. 178a § 1 k.k.) przez sprawcę znajdującego się w stanie nietrzeźwości, w którym stężenie alkoholu w jego organizmie było nie mniejsze niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziło do takiego stężenia.
Wprowadzenie w art. 44b k.k. instytucji przepadku pojazdu mechanicznego było odpowiedzią na ukształtowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, iż niedopuszczalne jest orzeczenie przepadku pojazdu jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu, gdyż pojazd mechaniczny nie należy do kategorii przedmiotów, które można uznać za służące lub przeznaczone do popełnienia przestępstwa, a stanowi on przedmiot czynności wykonawczej tego występku (uchwała SN (7) z 30.10.2008 r., I KZP 20/08, OSNKW 2008/11, poz. 88). Z uwagi na to, że na podstawie dotychczasowych regulacji orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu nie było możliwe, wprowadzony art. 44b miał stać się furtką umożliwiającą orzekanie „nowego typu” przepadku co do wspomnianego pojazdu, natomiast art. 295 § 1a k.p.k. miał służyć temu, aby zapobiec pozbyciu się pojazdu mechanicznego przez sprawcę przestępstwa zanim dojdzie do jego zabezpieczenia, a ostatecznie – do orzeczenia jego przepadku. Pogląd o tym, że ogólne regulacje o przepadku nie mogły być stosowane do orzekania przepadku pojazdów mechanicznych, nie jest jednak jednogłośnie aprobowany przez doktrynę.

Przepadek samochodu

Ostania nowelizacja kodeksu karnego, która weszła w życie w marcu 2024 , wzbudziła duże zainteresowanie. Jedną z najszerzej komentowanych zmian było wprowadzenie instytucji przepadku pojazdu mechanicznego. W dużym skrócie, wprowadziła ona możliwość pozbawienia własności pojazdu sprawy na rzecz Skarbu Państwa. Stanowi to dodatkową sankcję karną
w katalogu polskiego systemu penalnego. Nie jest to konstrukcja nowa, gdyż dotychczas sąd mógł orzec przepadek pojazdu mechanicznego także w trybie „zwykłego” przepadku, obecnego już wcześniej w Kodeksie karnym.
Przepadek pojazdu może być orzeczony tylko w określonych w ustawie przypadkach.
Sąd może orzec przepadek pojazdu mechanicznego wobec sprawcy który popełnił przestępstwo z art. 173 (spowodowanie katastrofy w komunikacji), art. 174 (sprowadzenie niebezpieczeństwa w komunikacji) i art. 177 (spowodowanie wypadku komunikacyjnego) oraz:
znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w momencie popełnienia czynu lub
zbiegł z miejsca zdarzenia lub
spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po popełnieniu czynu.
W niektórych przypadkach orzeczenie przepadku jest obligatoryjne. Oznacza to, że sąd będzie musiał przepadek orzec.
Przepadek będzie obligatoryjny w opisanej powyżej sytuacji, jeżeli zawartość alkoholu
w organizmie sprawcy była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia.
Przede wszystkim jednak, przepadek orzekany jest obligatoryjnie w każdym przypadku popełnienia przestępstwa z art. 178a §1 tj. prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, gdy zawartość alkoholu w organizmie sprawcy jest  wyższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3  w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia.
W takiej sytuacji, od orzeczenia przepadku Sąd może odstąpić tylko jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Przepadek pojazdu jest obligatoryjny również w sytuacji, gdy przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego popełnia osoba już wcześniej skazana za „jazdę pod wpływem” lub z art. 173 (spowodowanie katastrofy w komunikacji), art. 174 (sprowadzenie niebezpieczeństwa w komunikacji), art. 177 (spowodowanie wypadku komunikacyjnego).
W takiej sytuacji, ilość alkoholu nie ma już znaczenia i przepadek jest obligatoryjny. Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Sytuacja wydaje się być jasna w sytuacji, gdy pojazd jest własnością sprawcy. Co jednak, gdy sprawca nie prowadzi swojego pojazdu lub zbył pojazd przed wydaniem wyroku.
W takiej sytuacji, sąd orzeka przepadek równowartości pojazdu.
Za równowartość pojazdu uznaje się wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie jej braku – średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę. Średnią wartość na podstawie dostępnych danych ustala sąd, bez powoływania w tym celu biegłego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ustalenie średniej wartości pojazdu nie jest możliwe ze względu na szczególne cechy tego pojazdu, zasięga się opinii biegłego
Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie.
Podsumowując, wyodrębnienie przepadku pojazdu mechanicznego i wprowadzenie go jako instytucji (w określonych przypadkach) obligatoryjnej, jest kolejnym przejawem zaostrzenia polityki karnej w Polsce. Sankcję tą należy uznać za dotkliwą i mającą mieć (oprócz funkcji penalnych) silne funkcje zapobiegawcze. Jest jednak za wcześnie, by oceniać skutki jej wprowadzenia na płaszczyźnie prewencyjnej.

Zmiany art. 37a Kodeksu karnego

Ograniczenia stosowania warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności oraz większy nacisk na stosowanie tzw. kar wolnościowych (grzywna i ograniczenie wolności) spowodowały wprowadzenie do Kodeksu karnego art. 37a – miało to miejsce w 2015 r. Istotna zmiana treści tego przepisu weszła w życie 24 czerwca 2020 r.

Dotychczas był on sformułowany w sposób stosunkowo prosty – kara grzywny lub ograniczenia wolności mogła zostać wymierzona za przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 8 lat pozbawienia wolności. Obecnie wymogów jest więcej – po pierwsze, Sąd musi dokonać swoistego wstępnego wymiaru kary i ustalić, jaką karę należałoby w danej sprawie wymierzyć. Jeśli byłaby ona niższa od roku, może w jej miejsce zastosować ograniczenie wolności (nie mniej niż 3 miesiące) lub grzywnę (nie mniej niż 100 stawek dziennych), jednocześnie jednak stosując środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek. Dodatkowo, art. 37a nie moża obecnie stosować do osób działających w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Obecne brzmienie art. 37a Kodeksu karnego jest więc następujące:

§  1.  Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek.
§  2.  Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.