Przepadek samochodu

Ostania nowelizacja kodeksu karnego, która weszła w życie w marcu 2024 , wzbudziła duże zainteresowanie. Jedną z najszerzej komentowanych zmian było wprowadzenie instytucji przepadku pojazdu mechanicznego. W dużym skrócie, wprowadziła ona możliwość pozbawienia własności pojazdu sprawy na rzecz Skarbu Państwa. Stanowi to dodatkową sankcję karną
w katalogu polskiego systemu penalnego. Nie jest to konstrukcja nowa, gdyż dotychczas sąd mógł orzec przepadek pojazdu mechanicznego także w trybie „zwykłego” przepadku, obecnego już wcześniej w Kodeksie karnym.
Przepadek pojazdu może być orzeczony tylko w określonych w ustawie przypadkach.
Sąd może orzec przepadek pojazdu mechanicznego wobec sprawcy który popełnił przestępstwo z art. 173 (spowodowanie katastrofy w komunikacji), art. 174 (sprowadzenie niebezpieczeństwa w komunikacji) i art. 177 (spowodowanie wypadku komunikacyjnego) oraz:
znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w momencie popełnienia czynu lub
zbiegł z miejsca zdarzenia lub
spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po popełnieniu czynu.
W niektórych przypadkach orzeczenie przepadku jest obligatoryjne. Oznacza to, że sąd będzie musiał przepadek orzec.
Przepadek będzie obligatoryjny w opisanej powyżej sytuacji, jeżeli zawartość alkoholu
w organizmie sprawcy była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia.
Przede wszystkim jednak, przepadek orzekany jest obligatoryjnie w każdym przypadku popełnienia przestępstwa z art. 178a §1 tj. prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, gdy zawartość alkoholu w organizmie sprawcy jest  wyższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3  w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia.
W takiej sytuacji, od orzeczenia przepadku Sąd może odstąpić tylko jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Przepadek pojazdu jest obligatoryjny również w sytuacji, gdy przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego popełnia osoba już wcześniej skazana za „jazdę pod wpływem” lub z art. 173 (spowodowanie katastrofy w komunikacji), art. 174 (sprowadzenie niebezpieczeństwa w komunikacji), art. 177 (spowodowanie wypadku komunikacyjnego).
W takiej sytuacji, ilość alkoholu nie ma już znaczenia i przepadek jest obligatoryjny. Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Sytuacja wydaje się być jasna w sytuacji, gdy pojazd jest własnością sprawcy. Co jednak, gdy sprawca nie prowadzi swojego pojazdu lub zbył pojazd przed wydaniem wyroku.
W takiej sytuacji, sąd orzeka przepadek równowartości pojazdu.
Za równowartość pojazdu uznaje się wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie jej braku – średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę. Średnią wartość na podstawie dostępnych danych ustala sąd, bez powoływania w tym celu biegłego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ustalenie średniej wartości pojazdu nie jest możliwe ze względu na szczególne cechy tego pojazdu, zasięga się opinii biegłego
Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie.
Podsumowując, wyodrębnienie przepadku pojazdu mechanicznego i wprowadzenie go jako instytucji (w określonych przypadkach) obligatoryjnej, jest kolejnym przejawem zaostrzenia polityki karnej w Polsce. Sankcję tą należy uznać za dotkliwą i mającą mieć (oprócz funkcji penalnych) silne funkcje zapobiegawcze. Jest jednak za wcześnie, by oceniać skutki jej wprowadzenia na płaszczyźnie prewencyjnej.

Zmiany art. 37a Kodeksu karnego

Ograniczenia stosowania warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności oraz większy nacisk na stosowanie tzw. kar wolnościowych (grzywna i ograniczenie wolności) spowodowały wprowadzenie do Kodeksu karnego art. 37a – miało to miejsce w 2015 r. Istotna zmiana treści tego przepisu weszła w życie 24 czerwca 2020 r.

Dotychczas był on sformułowany w sposób stosunkowo prosty – kara grzywny lub ograniczenia wolności mogła zostać wymierzona za przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 8 lat pozbawienia wolności. Obecnie wymogów jest więcej – po pierwsze, Sąd musi dokonać swoistego wstępnego wymiaru kary i ustalić, jaką karę należałoby w danej sprawie wymierzyć. Jeśli byłaby ona niższa od roku, może w jej miejsce zastosować ograniczenie wolności (nie mniej niż 3 miesiące) lub grzywnę (nie mniej niż 100 stawek dziennych), jednocześnie jednak stosując środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek. Dodatkowo, art. 37a nie moża obecnie stosować do osób działających w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Obecne brzmienie art. 37a Kodeksu karnego jest więc następujące:

§  1.  Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek.
§  2.  Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Przepadek

Jest to środek karny, mający na celu wzmocnienie funkcji sprawidliwościowej procesu karnego – ustawodawca wychodzi z założenia, że jeśli przestępca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wykorzystywał w celu realizacji czynu zabronionego pewnych przedmiotów, konieczne jest pozbawienie go ich tak, by, odnosząc się do popularnego powiedzenia, jego przestępstwo rzeczywiście „nie popłacało”. Kwestie przepadku regulują art. 44 i 45 Kodeksu karnego.

Pierwszy z tych przepisów przewiduje przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa. Przepadek ten jest obligatoryjny – należy go orzec niezależnie od okoliczności. Podobnie w przypadku dotyczącym skazania za przestępstwo dotyczące zakazu wyrobu, posiadania czy obrotu pewnymi rzeczami. Tutaj najlepszym przykładem będą narkotyki – z całą pewnością nie zostaną one zwrócone osobie skazanej za ich posiadanie.

Możliwe jest także orzeczenie przepadku przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa (zarówno łomu, którym wyłamano drzwi w trakcie włamania, jak i samochodu, w którym wieziono uzyskany w ten sposób łup). Warto podkreślić, że przepadek ten nie może być niewspółmierny – jako takie na pewno należałoby zakwalifikować pozbawienie kogoś drogiego samochodu w sytuacji, gdy użył go np. przy kradzieży radioodbiornika wartego jedynie kilkaset złotych.

Ciekawszą sytuację stanowią regulacje wynikające z art. 45 Kodeksu karnego. Dotyczą one przepadku korzyści pochodzącej z przestępstwa – nawet jeśli została ona uzyskana pośrednio, także podlega przepadkowi (np. pieniądze zarobione na handlu fałszywymi dziełami sztuki). Warto podkreślić, że przepadek nie jest orzekany, gdy korzyść ta podlega zwrotowi pokrzywdzonemu – np. w przypadku gdy przedmiotem kradzieży jest droga biżuteria, powinna ona wrócić do właściciela, nie zaś zostać przejęta przez skarb państwa. Przepis ten przewiduje jednak dwa dodatkowe zastrzeżenia, mające kluczowy wpływ na sytuację sprawcy, jednocześnie ułatwiające wykonanie przepadku. Po pierwsze, jeśli sprawca osiągnął korzyść majątkową, z której osiągną korzyść znacznej wartości (powyżej 200 000 zł), jeśli przestępstwo zagrożone było karą, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat lub popełniono je w ramach działalności zorganizowane grupy, za korzyść pochodzącą z popełnienia przestępstwa uważa się mienie, które sprawca uzyskał w okresie od 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do chwili wydania pierwszego wyroku. Po drugie zaś, jeśli mienie pochodzące z przestępstwa zostało przeniesione na inną osobę, można przyjąć, że wszystko, co znajduje się w posiadaniu tej osoby także stanowi korzyść pochodzącą z przestępstwa.

Regulacje te z jednej strony z całą pewnością utrudniają przestępcom ukrywanie nielegalnie zdobytego majątku – dokonywanie skomplikowanych operacji finansowych czy inwestycji lub przenoszenie środków na członków rodziny jest wobec nich nieskuteczne. Mogą one jednak, z drugiej strony, mieć poważne, negatywne skutki dla osób trzecich. By chronić się przed nimi, przepisy przewidują możliwość wszczęcia dodatkowych procedur mających na celu weryfikację źródeł pochodzenia środków wykorzystanych na zakup tych rzeczy. Sprawy te są jednak najczęściej skomplikowane – w takim przypadku dobrym pomysłem jest skorzystanie z pomocy profesjonalisty.