Tag: ograniczenie wolności

Wyjątek od obowiązkowego więzienia

Przepis w postaci art. 37a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138- dalej k.k.) obowiązuje w polskim porządku prawnym dopiero od 1 lipca 2015 r. Stanowi on swoistą „furtkę” dla organu stosującego prawo, umożliwiając mu orzeczenie wobec sprawcy kary nieizolacyjnej w postaci ograniczenia wolności lub grzywny w sytuacji, gdy ustawodawca przewiduje dla danego typu przestępstwa jedynie sankcję pozbawienia wolności.
Zgodnie z aktualną regulacją kodeksową jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek.
Jednocześnie prawodawca w paragrafie 2. dokonuje wyłączeń co do możliwości zastosowania powyższego rozwiązania. Sąd nie może bowiem zamienić kary pozbawienia wolności na inną karę nieizolacyjną w sytuacji, gdy sprawa popełnia przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub też w sytuacji zaistnienia przestępstwa skarbowego. Dodatkowo dyspozycji art. 37a k.k. nie stosuje się do sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.
Na kanwie art. 37a k.k. wykształciło się do tej pory dość bogate orzecznictwo interpretujące treść rozważanej regulacji. W jednym z wyroków Sąd Najwyższy zajął stanowisko co do sposobu wymierzania kary o charakterze nieizolacyjnym. Skład orzekający skonstatował, iż brzmienie art. 37a k.k. w każdym stanie prawnym uniemożliwia orzeczenie obok kary ograniczenia wolności także kary grzywny (Wyrok SN z 18.11.2021 r., V KK 479/21, LEX nr 3327676.) Tym samym SN nie dopatrzył się alternatywy w związku pomiędzy karami wyszczególnionymi przez ustawodawcę, dając sądom możliwość orzekania wobec sprawców jedynie samoistnej kary ograniczenia wolności bądź samoistnej kary grzywny, wykluczając przy tym łączne wymierzenie ww. sankcji.
Równie „techniczny” charakter ma teza z postanowienia SN z 2016 r. o sygn. II KK 361/15, OSNKW 2016, nr 6, poz. 39., zgodnie z jaką to każdy typ czynu zabronionego zagrożony jednorodzajową sankcją w postaci kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 8 lat jest typem z alternatywnym zagrożeniem karą; norma sankcjonująca tworzona jest zatem z co najmniej dwóch przepisów – art. 37a k.k. i przepisu stanowiącego podstawę wymiaru kary.
Jednym z najnowszych orzeczeń sądów powszechnych jest wyrok SO w Siedlcach z dnia 23 maja 2022 r. o sygn. II Ka 157/22, LEX nr 3350517, w którym to pada teza mówiąca, iż instytucja przewidziana w art. 37a k.k. ma charakter wyjątkowy, a jej istotę stanowi pozbawione wątpliwości uznanie, że w danej sprawie kary o charakterze nieizolacyjnym stanowią wystarczającą dolegliwość dla sprawcy, którego nie trzeba – choćby warunkowo – izolować od społeczeństwa. A contrario, w ocenie składu orzekającego, przez powyższe rozumieć należy, że w sytuacji, gdy kara grzywny lub kara ograniczenia wolności z jakichś względów nie spełniłaby zapobiegawczych i wychowawczych celów kary, sąd winien wymierzyć sprawcy karę pozbawienia wolności.
Warto finalnie zwrócić uwagę także na wyrok SA w Warszawie z dnia 12 czerwca 2019 r. o sygn. II AKa 251/18, LEX nr 2706356. Sąd warszawski uznał tam, iż sięgając po uregulowanie z art. 37a k.k., sąd za każdym razem obowiązany jest do indywidualnego podejścia i całościowego przeanalizowania konkretnego przypadku. Jednocześnie skład orzekający ujawnił chęć zapobiegnięcia nadużywaniu przez organy stosujące prawo analizowanej wyżej regulacji normatywnej.

Zmiany art. 37a Kodeksu karnego

Ograniczenia stosowania warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności oraz większy nacisk na stosowanie tzw. kar wolnościowych (grzywna i ograniczenie wolności) spowodowały wprowadzenie do Kodeksu karnego art. 37a – miało to miejsce w 2015 r. Istotna zmiana treści tego przepisu weszła w życie 24 czerwca 2020 r.

Dotychczas był on sformułowany w sposób stosunkowo prosty – kara grzywny lub ograniczenia wolności mogła zostać wymierzona za przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 8 lat pozbawienia wolności. Obecnie wymogów jest więcej – po pierwsze, Sąd musi dokonać swoistego wstępnego wymiaru kary i ustalić, jaką karę należałoby w danej sprawie wymierzyć. Jeśli byłaby ona niższa od roku, może w jej miejsce zastosować ograniczenie wolności (nie mniej niż 3 miesiące) lub grzywnę (nie mniej niż 100 stawek dziennych), jednocześnie jednak stosując środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek. Dodatkowo, art. 37a nie moża obecnie stosować do osób działających w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Obecne brzmienie art. 37a Kodeksu karnego jest więc następujące:

§  1.  Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek.
§  2.  Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.