Recydywa

Mianem recydywy określany jest powrót tego samego sprawcy do przestępstwa, z czym prawo karne wiąże negatywne konsekwencje. Możemy wyróżnić recydywę kryminologiczną i penitencjarną oraz ogólną i specjalną.

Recydywa kryminologiczna oznacza ponowne popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa, niezależnie od tego czy sprawca został uprzednio skazany, natomiast recydywa penitencjarna ma miejsce, gdy sprawca po raz kolejny odbywa karę pozbawienia wolności orzeczoną za jakiekolwiek przestępstwo, niezależnie jednak od tego, kiedy i w jakim zakresie odbył karę pozbawienia wolności orzeczoną poprzednio.

Recydywa ogólna, która zachodzi wówczas, gdy nie zostaną spełnione przesłanki z art. 64 § 1 k.k.,uniemożliwia zastosowanie określonych instytucji prawa karnego wobec sprawy, który uprzednio został ukarany za przestępstwo określonego rodzaju. Tak np. wobec sprawcy, który został już ukarany karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat wykluczone jest umorzenie warunkowe. Z kolei recydywa specjalna (bądź szczególna) polega na – fakultatywnym lub obligatoryjnym – zaostrzeniu kary wobec sprawcy ukaranego za przestępstwo określonego rodzaju, który ponownie popełnił przestępstwo określonego rodzaju w określonym czasie, po odbyciu określonej części orzeczonej kary pozbawienia wolności. W ramach recydywy specjalnej wyróżnia się recydywę zwykłą (lub podstawową) oraz wielokrotną – w przypadku której wymagany jest powrót do przestępstwa tego samego rodzaju.

Uregulowanie dotyczące recydywy szczególnej działa na niekorzyść sprawcy, dlatego też musi być interpretowane ściśle. Skazanie w oparciu o art. 64 § 1 k.k., tj. w ramach recydywy specjalnej zwykłej lub inaczej prostej, warunkowane jest ziszczeniem następujących przesłanek:

– sprawca popełnił przestępstwo umyślne,

– został za nie skazany na karę pozbawienia wolności;

– odbył co najmniej 6 miesięcy orzeczonej kary za to przestępstwo;

– popełnia przestępstwo umyślne podobne do tego, za które został skazany;

– popełnia je w ciągu 5 lat od odbycia co najmniej 6 miesięcy orzeczonej kary.

Pojęcie przestępstwa umyślnego obejmuje czyny oparte na zamiarze w rozumieniu art. 9 § 1 k.k., a także na kombinowanej stronie podmiotowej, gdzie typ wyjściowy realizowany jest umyślnie, natomiast nieumyślnością objęte jest wyłącznie następstwo (skutek) czynu zabronionego. Umyślne popełnienie czynu zabronionego musi mieć podłoże intelektualne, sprawca popełnia czyn z zamiarem bezpośrednim, tj. wtedy gdy chce popełnić przestępstwo, lub z zamiarem ewentualnym, tj. gdy przewidując popełnienie czynu zabronionego, godzi się na to. W pierwszej kolejności chodzi zatem o świadomość sprawcy.

Kolejną z przesłanek recydywy jurydycznej jest podobieństwo przestępstw popełnionych przez sprawcę. Podstawą ustalenia podobieństwa przestępstw jest to, co zostało objęte znamionami typu umyślnego przestępstwa. Na podstawie art. 115 § 3 k.k. wyprowadzane są trzy kryteria podobieństwa przestępstw. Jest to katalog zamknięty, a kryteria te posiadają charakter samodzielny, to znaczy że istnienie chociażby jednego przesądza o podobieństwie przestępstw. Należą do nich: tożsamość rodzajowa, zastosowanie przy popełnieniu przestępstwa przemocy lub groźby jej użycia oraz działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Podstawą dla orzeczenia recydywy specjalnej może być tylko wyrok skazujący, przy czym może być to również wyrok skazujący wydany przez sąd innego państwa Unii Europejskiej. Wyrokiem stanowiącym podstawę dla zastosowania konstrukcji określonej w art. 64 § 1 k.k. nie będzie wyrok warunkowo umarzający postępowanie, wyrok w ramach którego sąd odstąpił od wymierzenia kary, ani też wymierzenie kary grzywny lub ograniczenia wolności.

Z uwagi na okoliczność, że sprawca musi odbyć co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności, należy stwierdzić, że przesłanką recydywy specjalnej jest skazanie na karę pozbawienia wolności w co najmniej takim właśnie wymiarze. Musi być to kara orzeczona w wyroku, ale nie musi być to kara bezwzględna – wtedy, warunek stanowi zarządzenie jej wykonania. Kara pozbawienia wolności może być objęta wyrokiem łącznym, niemniej przypisanie recydywy w sprawie o kolejne przestępstwo będzie możliwe, tylko gdy kara jednostkowa za przestępstwo podobne i umyślne wynosiła nie mniej niż 6 miesięcy.

Warto jednak podkreślić, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego karą pozbawienia wolności, stanowiącą podstawę do recydywy specjalnej, nie jest kara zastępcza (wyrok z dnia 20 października 2022 r., I KK 285/22), ani też pobyt w zakładzie poprawczym. Natomiast za taką podstawę można już uznać karę odbytą w systemie dozoru elektronicznego (wyrok z dnia 13 lipca 2022 r., IV KK 198/22).

Ponadto, ustawodawca przewidział 5 – letni termin przedawnienia recydywy, co oznacza, że umyślne przestępstwo podobne ma być popełnione w okresie 5 lat od odbycia co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności. Nowe przestępstwo – chociażby jego fragment – popełnione musi zostać w okresie, gdy ten 5- letni termin biegnie.

Na zakończenie należy przypomnieć, że przepis art. 64 k.k. nie modyfikuje granic ustawowego zagrożenia karą, lecz należy do zakresu sądowego wymiaru kary ostatecznie orzekanej.