Stopień społecznej szkodliwości

Zgodnie z art.  115 §  2.  Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego lub zagrożonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego daje się zauważyć rozbieżności w interpretacji tego przepisu zgodnie z uchwałą  Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2024 r. (II ZIZ 15/23) okoliczności wymienione w art. 115 § 2 k.k. mogą zaważyć na ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu wtedy i tylko wtedy, gdy w danym przypadku w ogóle występują. Z tego względu przepis art. 115 § 2 k.k. nie może być interpretowany w ten sposób, że w każdym przypadku, przy ocenie społecznej szkodliwości czynu, bezwzględnie muszą być uwzględnione wszystkie faktory w przepisie tym wymienione. Nie jest również tak, by oceny stopnia każdego z faktorów musiały być dokonywana.

Tymczasem wcześniej w Wyrok z dnia 17 kwietnia 2024 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że ustawodawca, formułując w art. 115 § 2 k.k. normatywne przesłanki oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu, zbudował zamknięty katalog okoliczności, z których każda charakteryzuje się prawną doniosłością. Pominięcie w ocenie którejkolwiek z nich, czy też formułowanie własnych okoliczności, odmiennych od ustawowych i nadawanie im zasadniczego znaczenia, stanowi naruszenie prawa materialnego. Nie jest zatem właściwe ferowanie oceny stopnia społecznej szkodliwości, jakim nacechowane ma być dane zachowanie, wyłącznie o ocenę cząstkową, opartą na pojedynczych elementach

Nie sposób zaprzeczyć, że zasadne byłoby zajęcie bardzie jednolitego stanowiska przez Sąd Najwyższy.

Obowiązek doręczania korespondencji na adres wskazany przez podejrzanego

W wyroku z dnia 11 grudnia 2024 r. Sądu Najwyższego (IV KK 433/24) sąd rozpoznając kasację wniesioną przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanego stwierdził, że podstawowym prawem podsądnego jest wynikające z konstytucyjnie gwarantowanego prawa do obrony, uprawnienie do osobistego stawiennictwa i prowadzenia własnej obrony w sposób bezpośredni przed sądem. Oskarżony może zrezygnować z tego, ale warunkiem formalnym dla uczynienia zadość podstawowym obowiązkom wymiaru sprawiedliwości w tym zakresie jest prawidłowe powiadomienie go o miejscu i czasie jego sprawy karnej. Tylko wówczas osoba może podjąć racjonalną decyzję co do własnego procesowego stanowiska.

W opisywanej sprawie oskarżony został niezasadnie pozbawiony swych praw. Podczas pierwszego przesłuchania, S. K. podał jako adres zamieszkania: (…), C. Jednak podczas kolejnego przesłuchania, w którym występował jako podejrzany, adres ten nie został ponownie wskazany. W swoich wyjaśnieniach S. K. zadeklarował, że nie zamierza utrudniać prowadzenia sprawy ani mataczyć, posiada stały adres zamieszkania w C. przy ul. (…), i zapewnił, że będzie stawiał się na każde wezwanie oraz nie planuje opuszczać kraju. W związku z tak jednoznaczną deklaracją podejrzanego dotyczącą miejsca zamieszkania, wszelka korespondencja w sprawie powinna była być kierowana na adres wskazany podczas tego przesłuchania. Tymczasem na każdym etapie postępowania, zarówno przygotowawczego, jak i sądowego, korespondencja i zawiadomienia o terminach rozpraw były konsekwentnie wysyłane na wcześniejszy adres przy (…), który nie odpowiadał aktualnym danym podanym przez podejrzanego.

Obligatoryjne tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego – nowelizacja ustawy Kodeks postępowania karnego

Od dnia 14 marca 2024 r. Policja obligatoryjnie dokonuje tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia przestępstwa, za który zgodnie z przepisami ustawy Kodeks karny orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego. Taka procedura została przewidziana w art. 295 § 1a ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej: k.p.k.) wprowadzonym ustawą z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2600).
Zmiana ta jest o tyle istotna, iż do tej pory przepisy nie przewidywały sytuacji obowiązkowego tymczasowego zajęcia przedmiotu. Art. 295 ust. 1 k.p.k. stanowił jedynie o możliwości dokonania tymczasowego mienia ruchomego osoby podejrzanej w razie popełnienia przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia.
Obligatoryjne tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego następuje w związku z popełnieniem przez sprawcę przestępstwa, za które w razie skazania orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego. Kwestię przepadku pojazdu mechanicznego reguluje przy tym art. 44b ustawy Kodeks karny (dalej: k.k.), również wprowadzony w drodze tej samej nowelizacji z 2022 r., co art. 295 § 1a k.p.k.
Obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego orzeka się na podstawie art. 178 § 3 k.k. w razie skazania za:
spowodowanie katastrofy w komunikacji (art. 173),
spowodowanie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji (art. 174),
spowodowanie wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 i 2),
a także w razie skazania sprawcy, który znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, zbiegł z miejsca zdarzenia, albo spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po zdarzeniu określonym w art. 173 § 1 lub 2, art. 174 lub 177 § 1 k.k., a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego.
Zatem w sytuacji, gdy dochodzi do popełnienia któregoś z wymienionego wyżej przestępstw, Policja ma obowiązek tymczasowo zająć pojazd mechaniczny prowadzony przez sprawcę w czasie popełniania tego przestępstwa. Z brzmienia art. 295 § 1a  k.p.k. wynika, iż tymczasowe zajęcie nie jest obowiązkowe w przypadku tych przestępstw, przy których przepadek pojazdu mechanicznego jest w razie skazania sprawcy orzekany wyłącznie fakultatywnie, a więc na przykład w sytuacji popełnienia przestępstwa prowadzenia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym (art. 178a § 1 k.k.) przez sprawcę znajdującego się w stanie nietrzeźwości, w którym stężenie alkoholu w jego organizmie było nie mniejsze niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziło do takiego stężenia.
Wprowadzenie w art. 44b k.k. instytucji przepadku pojazdu mechanicznego było odpowiedzią na ukształtowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, iż niedopuszczalne jest orzeczenie przepadku pojazdu jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu, gdyż pojazd mechaniczny nie należy do kategorii przedmiotów, które można uznać za służące lub przeznaczone do popełnienia przestępstwa, a stanowi on przedmiot czynności wykonawczej tego występku (uchwała SN (7) z 30.10.2008 r., I KZP 20/08, OSNKW 2008/11, poz. 88). Z uwagi na to, że na podstawie dotychczasowych regulacji orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu nie było możliwe, wprowadzony art. 44b miał stać się furtką umożliwiającą orzekanie „nowego typu” przepadku co do wspomnianego pojazdu, natomiast art. 295 § 1a k.p.k. miał służyć temu, aby zapobiec pozbyciu się pojazdu mechanicznego przez sprawcę przestępstwa zanim dojdzie do jego zabezpieczenia, a ostatecznie – do orzeczenia jego przepadku. Pogląd o tym, że ogólne regulacje o przepadku nie mogły być stosowane do orzekania przepadku pojazdów mechanicznych, nie jest jednak jednogłośnie aprobowany przez doktrynę.