Prawo karne – aktualności

1 października 2023 r. weszła w życie nowelizacja ustawy Kodeks postępowania karnego, w ramach której do art. 12 (dotyczącego ścigania przestępstw na wniosek pokrzywdzonego) dodano § 4, który stanowi, iż: „W sprawie o przestępstwo z art. 190 § 1 Kodeksu karnego można wszcząć i prowadzić postępowanie pomimo niezłożenia wniosku o ściganie, jeżeli zachodzi duże prawdopodobieństwo, że niezłożenie wniosku wynika z obawy pokrzywdzonego przed odwetem albo jeżeli przemawia za tym interes społeczny. W takim przypadku postępowanie do czasu prawomocnego zakończenia toczy się z urzędu.”
Nowelizacja dotyczy trybu ścigania występku groźby karalnej. Przed dniem 1 października 2023 r. ściganie groźby karalnej mogło nastąpić wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego – osoba, pod której adresem skierowano groźbę, musiała więc wyrazić zgodę na to, aby wszcząć i prowadzić postępowanie karne w tej sprawie.
Ustawodawca uznał jednak, iż zdarzają się przypadki, kiedy należy prowadzić takowe postępowanie nawet bez wniosku pokrzywdzonego. Za taką sytuację uznano po pierwsze: duże prawdopodobieństwo, że niezłożenie wniosku wynika z obawy pokrzywdzonego przed odwetem. Pojęcie odwetu nie zostało zdefiniowane w przepisach; należy przyjąć, iż ustawodawca miał na myśli przypadek, gdy pokrzywdzony obawia się negatywnych konsekwencji związanych ze złożeniem wniosku o ściganie, co powstrzymuje go od jego złożenia, a zatem na jego decyzję o zaniechaniu składania wniosku o ściganie bezpośredni i kluczowy wpływ ma lęk. Pokrzywdzony może odczuwać ryzyko utraty życia czy poniesienia uszczerbku na zdrowiu, a wydaje się, że w tej przesłance mieści się ponadto obawa pokrzywdzonego przed doznaniem krzywdy przez bliską mu osobę czy przed zniszczeniem mienia znacznej wartości.
Wyłączenie konieczności uzyskania wniosku pokrzywdzonego do prowadzenia postępowania w sprawie groźby karalnej następuje również wtedy, kiedy za ściganiem przemawia interes społeczny. Przesłankę tę należy interpretować w zależności od konkretnych okolicznościach sprawy. Umożliwia ona prowadzenie postępowania karnego bez wniosku pokrzywdzonego na przykład z uwagi na: szczególne okoliczności popełnienia przestępstwa (takie jak sposób działania sprawcy, drastyczność gróźb), tożsamość sprawcy (gdy jest nim na przykład funkcjonariusz organów ścigania lub wielokrotny recydywista grożący innym), a także na sytuację pokrzywdzonego (na przykład w przypadku, gdy jest on osobą nieporadną z powodu wieku czy choroby).
Wprowadzenie omawianej nowelizacji oznacza, iż zmienia się tryb ścigania przestępstwa groźby karalnej. Występek ten może być odtąd ścigany z urzędu w sposób bezwarunkowy, w związku z czym nie jest traktowany jako przestępstwo zawsze wymagające wniosku pokrzywdzonego do wszczęcia postępowania. Innymi słowy, w przypadku groźby karalnej wniosek pokrzywdzonego jest potrzebny jedynie względnie, ponieważ organ procesowy może niekiedy samodzielnie podjąć działania w tej sprawie. Aby jednak możliwe było ściganie bez wniosku (z urzędu), muszą zostać spełnione warunki określone w art. 12 § 4 k.p.k.