Tag: karne

Dostęp do akt

Dostęp do akt jest mniej lub bardziej ograniczony w zależności od wnioskodawcy oraz postępowania (postępowanie przygotowawcze i sądowe).

Cechą postępowania przygotowawczego jest zasada tajności, co wiążę się z tym, że akta udostępniane są jedynie za zgodą prowadzącego postępowanie (art. 156 § 5 KPK), zaś w postępowaniu sądowym obowiązuje zasada jawności akt, co oznacza, że akta powinny być dostępne bez ograniczeń (wyjątki uwzględnione zostały w art.156 § 1 KPK).

W postępowaniu przygotowawczym akta udostępniane są stronom, obrońcom, pełnomocnikom ustawowym na ich wniosek, za zgodą prokuratora mogą zostać udostępnione także innym osobom, jednak tylko w wyjątkowych wypadkach. W odpowiedzi na taki wniosek prowadzący postępowanie wydaje zarządzenie (art. 156 § 5 KPK). Jeżeli decyzja jest odmowna, stronom (tylko im) przysługuje zażalenie do sądu (art.159 KPK). Ustawodawca nie określił przesłanek, którymi miałby się kierować prowadzący postępowanie przy wydawaniu zarządzenia. W art. 156 § 5 KPK uwzględniona została jedynie ogólna wskazówka pozwalająca na uniemożliwienie udostępnienia akt. Jest to potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa.

Udostępnienie akt w postępowaniu przygotowawczym jest obligatoryjne, gdy:

  • podejrzany lub obrońca został powiadomiony o terminie końcowego zaznajomienia
    z materiałami postępowania przygotowawczego. W takiej sytuacji nie można odmówić udostępnienia akt pokrzywdzonemu, jego pełnomocnikowi lub przedstawicielowi ustawowemu (art. 156 5 KPK).
  • został złożony wniosek o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania. Podejrzany i obrońca mają prawo do niezwłocznego zapoznania się z częścią akt sprawy, które zawierają treść dowodów dołączonych do wspomnianego wniosku (art. 156 § 5a KPK).

W postępowaniu sądowym akta udostępniane są tym samym podmiotom. Niezależnie od roli
w sprawie wymagany jest wniosek. Zgoda prezesa sądu wymagana jest jedynie w przypadku,
gdy wniosek składają inne osoby niż strony, obrońcy, pełnomocnicy lub przedstawiciele ustawowi. Dostęp do akt może zostać ograniczony, w przypadku, gdy zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”. W takim przypadku zasady przeglądania akt określa prezes sądu lub sąd.

Autor: Magdalena Jurkiewicz

[stan prawny: wrzesień 2019 r.]

Zmiany w prawie karnym w 2017r.

Dnia 23 marca 2017 r. uchwalone zostały cztery ustawy o zmianie kodeksu karnego i niektórych innych ustaw:

Dziennik Ustaw Data dziennika Vacatio legis Data wejścia w życie
Poz. 768 12.04.17 14 dni 27.04.17
Poz. 773 12.04.17 3 msc 13.07.17
Poz. 952 16.05.17 14 dni 31.05.17
Poz. 966 17.05.17 14 dni (oprócz art. 5 pkt 1) 01.06.17
  • Ustawa z 23 marca 2017 r., weszła w życie 27 kwietnia 2017 r. (poz. 768)
    Do najważniejszych zmian nowelizacji można zaliczyć wprowadzenie

    • art. 44a oraz nadanie nowego brzmienia art. 45, 45a oraz 47 Kodeksu karnego.
      Art. 44a kk wprowadza możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa służącego do popełnienia przestępstwa lub ukrycia korzyści z przestępstwa. Przepadek może być orzeczony w razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął korzyść majątkową znacznej wartości. Przedmiotowe przedsiębiorstwo może być własnością skazanego, jego współwłasnością lub nie należeć do skazanego (o ile właściciel chciał aby przedsiębiorstwo służyło do popełnienia przestępstwa lub ukrycia korzyści lub przynajmniej przewidywał taką możliwość i się na to godził).
      Przepadku nie orzeka się jeżeli: byłoby to niewspółmierne do wagi przestępstwa, wystąpiłaby znacząca dysproporcja pomiędzy szkodą wynikłą z przestępstwa a wartością przedsiębiorstwa lub gdy wystąpią inne szczególnie uzasadnione przypadki, w których przepadek byłby dla właściciela przedsiębiorstwa niewspółmiernie dolegliwy.
    • Art. 45 kk, w dotychczasowym brzmieniu, wprowadzał domniemanie, że wszelkie mienie zdobyte przez skazanego <za przestępstwo, z którego uzyskana została korzyść znacznej wartości>, w okresie od popełnienia przestępstwa do wydania wyroku (choćby nieprawomocnego), uważane było za korzyść uzyskaną z przestępstwa. Nowelizacja zarówno rozszerza katalog przestępstw przy których „działa domniemanie” (np. przestępstwa zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności, z których uzyskana została korzyść majątkowa, czy przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie) jak również wydłuża okres stosowania domniemania – wszelkie mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł uzyskane w okresie 5 lat przez popełnieniem przestępstwa do wydania wyroku (choćby nieprawomocnego).
      Dodatkowo za korzyść z przestępstwa uważa się pożytki z rzeczy stanowiących tę korzyść.
      Nowelizacja z 23 kwietnia 2017 r. przewiduje, w przepisach intertemporalnych (art. 23), że art. 45 i 45a kk w nowym brzmieniu stosować należy również do stanów faktycznych sprzed 27 kwietnia 2017 r.
    • Zgodnie z brzmieniem nowego art. 45a kk przepadek może zostać orzeczony nawet w razie śmierci lub niewykrycia sprawcy albo zawieszenia postępowania z powodu niemożliwości ujęcia oskarżonego lub gdy nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej.
  • Ustawa z 23 marca 2017 r., weszła w życie 13 lipca 2017 r. (poz. 773)

Nowelizacja ta zaostrza odpowiedzialność karną za przestępstwa, w których poszkodowanymi są osoby nieporadne ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny. W szczególności zmienił się wymiar kary za:

Art. Przestępstwo Stary wymiar kary Nowy wymiar kary
156 Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu Od 1 do 10 lat pozbawienia wolności Od 3 lat pozbawienia wolności
156 Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w wyniku którego pokrzywdzony umrze Od 2 do 12 lat pozbawienia wolności Od 5 lat pozbawienia wolności; 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotnie pozbawienie wolności
189 § 2 i 2a Bezprawne pozbawienie wolności osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny na ponad 7 dni Nie istniało lex specialis dla osób nieporadnych, a wymiar kary lex generalis wynosił od roku do 10 lat pozbawienia wolności Od 2 do 12 lat pozbawienia wolności
207 Znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą nieporadną ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny Nie istniało lex specialis dla osób nieporadnych, a wymiar kary lex generalis wynosił od 3 msc do 5 lat pozbawienia wolności 6 msc do 8 lat pozbawienia wolności
210 Porzucenie osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny wbrew obowiązkowi troszczenia się o nią Do 3 lat pozbawienia wolności Od 3 msc do 5 lat pozbawienia wolności
210 Śmierć wskutek porzucenia osoby nieporadnej Od 6 msc do 8 lat pozbawienia wolności Od 2 do 12 lat pozbawienia wolności
211 Uprowadzenie lub zatrzymanie małoletniego lub osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny wbrew woli opiekuna Do 3 lat pozbawienia wolności Od 3 msc do 5 lat pozbawienia wolności

Dodatkowo do katalogu w art. 240 kk dodano art. 156, art. 197 §3,§4; art 198 oraz art. 200, a więc karalne staje się niepowiadomienie odpowiedniego organu powołanego do ścigania przestępstw o przygotowaniu lub usiłowaniu:

  • spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
  • zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem; wobec członka rodziny, wobec małoletniego oraz wspólnie z inną osobą;
  • seksualnego wykorzystania niepoczytalności lub bezradności;
    seksualnego wykorzystania małoletniego.


3. Ustawa z 23 marca 2017 r., weszła w życie 31 maja 2017 r. (poz. 952)

Zmiany wprowadzone tą ustawą dotyczą wprowadzenia nowych zasad dotyczących uporczywego uchylania się od ponoszenia obowiązku alimentacyjnego. We wcześniejszym brzmieniu przepisu kryminalizowana było jedynie nie-alimentacja, której skutkiem było narażenie uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, (kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2). Przepis nie doprecyzowywał słowa uporczywa – nie nadawał mu ram czasowych ani nie określał minimum niespełnionych świadczeń.
W nowej wersji przepisu odpowiedzialności karnej podlegać będzie dłużnik alimentacyjny, jeżeli łączna wysokość zaległości wynosi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, albo, jeżeli chodzi o świadczenie nie okresowe – jeśli opóźnienie w zapłacie wynosi co najmniej 3 miesiące. Paragraf 1 przepisu nie zawiera jednak warunku, jak to było w poprzednim stanie prawnym, aby skutkiem zaniechania było narażenie uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Taka „podstawowa nie-alimentacja” zagrożona jest karą kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.
Nowo dodany paragraf 1a wprowadza lex specialis – jeżeli skutkiem zaniechania było narażenie uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych dłużnikowi alimentacyjnemu grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Jest to zatem regulacja sprzed nowelizacji z dodanym warunkiem minimalnie 3 niezapłaconych świadczeń okresowych lub 3 miesięczną zwłoką w spełnieniu świadczenia nieokresowego.
Ustawodawca przewiduje także „furtkę” dla dłużnika – nie zostanie on ukarany jeżeli należność pokryje w terminie do 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego.

4. Ustawa z 23 marca 2017 r., weszła w życie 1 czerwca 2017 r. (poz. 966)

Ustawa dotyczy zaostrzenia wymiaru kary za przestępstwa drogowe.
W stanie prawnym sprzed czerwca 2017 r. osobie powodującej katastrofę w komunikacji, bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy lub wypadek w komunikacji, która znajdowała się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegła z miejsca zdarzenia, groziła kara pozbawienia wolności pd dolnej granicy kary za to przestępstwo zwiększonej o połowę do górnej granicy kary zwiększonej o połowę. Regulacja ta pozostała niezmieniona z wyjątkiem podwyższenia granicy kary za spowodowanie wypadku śmiertelnego pod wpływem używek (lub jeśli sprawca zbiegł): od 2 lat pozbawienia wolności do górnej granicy podwyższonej o połowę.
Dodany art. 178b kryminalizuje nie zatrzymanie pojazdu na polecenie osoby uprawnionej do kontroli ruchy drogowego (najczęściej jest to policja w radiowozie), przewidując karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Wyższy wymiar kary, bo od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności (kiedyś do 3 lat pozbawienia wolności), grozi za nie stosowanie się do orzeczonych przez sąd środków karnych, w tym również zakazu prowadzenia pojazdów.
Wreszcie do art. 42 dodano § 1a, zgodnie z którym sąd obligatoryjnie orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów w razie skazania za:

  • nie zatrzymanie pojazdu na polecenie osoby uprawnionej do kontroli ruchy drogowego (art. 178b)
  • prowadzenie pojazdu po cofnięciu uprawnień (art. 180a)
  • nie zastosowanie się do orzeczonego przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów.

Nowelizacje prawa karnego

Na przełomie ostatniego roku, mieliśmy do czynienia z dwoma zupełnie różnymi stanami prawnymi dotyczącymi prawa karnego. 1 lipca 2015 r. weszła w życie nowelizacja kodeksu karnego oraz kodeksu postępowania karnego, wprowadzająca kontradyktoryjny model postępowania. Oznaczało to zmarginalizowanie aktywnej roli sądu, a udowodnienie winy oskarżonego stało się obowiązkiem prokuratora.

Obecnie obowiązująca nowelizacja weszła w życie 15 kwietnia 2016 r., przywracając model procesu sprzed 1 lipca 2015 r. Powróciła możliwość przeprowadzania dowodów z urzędu oraz zasada prawdy materialnej.

W związku z powyższym, może pojawić się pytanie, który stan prawny będzie obowiązywał przy rozpatrywaniu konkretnej sprawy? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna, a istotną rolę odgrywa tutaj data wpływu aktu oskarżenia.