Niebieska Karta, a art. 207 k.k.

Procedura Niebieskiej Karty została uregulowana w Ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Art. 9d. ust. 2 wspomnianej ustawy jasno określa, na czym polega i czym charakteryzuje się ten środek – obejmuje on ogół czynności podejmowanych w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie i realizowanych przez przedstawicieli:

  • jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;
  • gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych;
  • Policji;
  • oświaty;
  • ochrony zdrowia.

Przepis art. 9d. został wprowadzony do porządku prawnego nowelizacją z 10 czerwca 2010 r. – wcześniej sposób przeprowadzania procedury regulowały przede wszystkim zarządzenia Komendanta Głównego Policji. Od wspomnianej nowelizacji należy to do zadań Rady Ministrów, która reguluje tę kwestię w stosownym rozporządzeniu (Dz.U. 2011 nr 209 poz. 1245), wskazując także wzory odpowiednich formularzy. W celu ukazania znaczenia i doniosłości tej instytucji można odwołać się do statystyk – w samym 2019 roku sporządzono aż 94716 formularzy „Niebieska Karta – A” inicjujących całą procedurę (S. Spurek [w:] Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2021, art. 9(d)).
Wszystkie działania składające się na Niebieską Kartę mają na celu udzielenie skutecznej pomocy ofiarom przemocy w szerokim zakresie i w długotrwały sposób, począwszy od ujednoliconej dokumentacji zdarzeń składającej się z prostych pytań, poprzez opracowanie indywidualnego planu pomocy osobie pokrzywdzonej, informowanie jej o możliwościach uzyskania wsparcia, a kończąc dopiero wtedy, gdy przemoc w danej rodzinie ustanie i zajdzie uzasadnione przypuszczenie, że już się nie powtórzy. Ofiara może uzyskać pomoc psychologiczną tudzież prawną. Warto w tym miejscu nadmienić, iż procedurę Niebieskiej Karty wszczyna się bez względu na zgodę osoby pokrzywdzonej – ustawodawca wziął tu pod uwagę psychologię ofiary, która często wstrzymuje się od podejmowania kroków przeciwko sprawcy (S. Spurek [w:] Przeciwdziałanie…).
Procedura Niebieskiej Karty może być powiązana z przestępstwem znęcania się, zdefiniowanym w art. 207 Kodeksu karnego: „Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.
Należy przy tym wyraźnie zaznaczyć, że zainicjowanie procedury Niebieskiej Karty, np. przez interweniujących funkcjonariuszy Policji, nie jest jednoznaczne ze złożeniem zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa ani ze wszczęciem postępowania. Niemniej jednak, może stanowić ona ważny dowód w sprawie – dokumentacja, jak wspomniano wyżej, prowadzona jest jednolicie w skali całego kraju i sporządzona z należytą starannością ma niewątpliwie wysoką wartość dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Jak stwierdził w jednym ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy, „nie budzi wątpliwości, że w ramach procedury tzw. Niebieskiej Karty dochodzi do formalnego zbierania przez interweniujących policjantów depozycji różnych osób. Nie można mówić, że są to wypowiedzi spontaniczne, czy jedynie zasłyszane przez tych funkcjonariuszy” (Wyrok SN z 6.04.2022 r., II KK 52/22, OSNK 2022, nr 5, poz. 17).

Piotr Mendel

Dostęp do akt

Dostęp do akt jest mniej lub bardziej ograniczony w zależności od wnioskodawcy oraz postępowania (postępowanie przygotowawcze i sądowe).

Cechą postępowania przygotowawczego jest zasada tajności, co wiążę się z tym, że akta udostępniane są jedynie za zgodą prowadzącego postępowanie (art. 156 § 5 KPK), zaś w postępowaniu sądowym obowiązuje zasada jawności akt, co oznacza, że akta powinny być dostępne bez ograniczeń (wyjątki uwzględnione zostały w art.156 § 1 KPK).

W postępowaniu przygotowawczym akta udostępniane są stronom, obrońcom, pełnomocnikom ustawowym na ich wniosek, za zgodą prokuratora mogą zostać udostępnione także innym osobom, jednak tylko w wyjątkowych wypadkach. W odpowiedzi na taki wniosek prowadzący postępowanie wydaje zarządzenie (art. 156 § 5 KPK). Jeżeli decyzja jest odmowna, stronom (tylko im) przysługuje zażalenie do sądu (art.159 KPK). Ustawodawca nie określił przesłanek, którymi miałby się kierować prowadzący postępowanie przy wydawaniu zarządzenia. W art. 156 § 5 KPK uwzględniona została jedynie ogólna wskazówka pozwalająca na uniemożliwienie udostępnienia akt. Jest to potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa.

Udostępnienie akt w postępowaniu przygotowawczym jest obligatoryjne, gdy:

  • podejrzany lub obrońca został powiadomiony o terminie końcowego zaznajomienia
    z materiałami postępowania przygotowawczego. W takiej sytuacji nie można odmówić udostępnienia akt pokrzywdzonemu, jego pełnomocnikowi lub przedstawicielowi ustawowemu (art. 156 5 KPK).
  • został złożony wniosek o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania. Podejrzany i obrońca mają prawo do niezwłocznego zapoznania się z częścią akt sprawy, które zawierają treść dowodów dołączonych do wspomnianego wniosku (art. 156 § 5a KPK).

W postępowaniu sądowym akta udostępniane są tym samym podmiotom. Niezależnie od roli
w sprawie wymagany jest wniosek. Zgoda prezesa sądu wymagana jest jedynie w przypadku,
gdy wniosek składają inne osoby niż strony, obrońcy, pełnomocnicy lub przedstawiciele ustawowi. Dostęp do akt może zostać ograniczony, w przypadku, gdy zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”. W takim przypadku zasady przeglądania akt określa prezes sądu lub sąd.

Autor: Magdalena Jurkiewicz

[stan prawny: wrzesień 2019 r.]