Kara łączna i wyrok łączny – czym właściwie są?

Rozdział IX kodeksu karnego reguluje zasady postępowania w sytuacji zbiegu przestępstw, a więc takich, gdy jedna osoba skazana zostaje za popełnienie kilku czynów zabronionych. W takich sytuacjach sądy powinny stosować instytucję kary łącznej, która w niektórych przypadkach wydawana jest w toku orzekania, w innych zaś w osobnym postępowaniu, dotyczącym tzw. wyroku łącznego.

 

Karę łączną orzec można, zgodnie z art. 81 kodeksu karnego, gdy sprawca popełnił co najmniej dwa przestępstwa, oraz gdy wymierzono mu za nie kary podlegające łączeniu. Co do zasady, łączeniu ze sobą podlegają kary grzywny. Połączyć można także kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności – możliwe jest połączenie w jednej karze pozbawienia i ograniczenia wolności. Połączeniu nie podlegają zaś:

 

  1. Kary za przestępstwa popełnione w trakcie wykonywania kary za inne przestępstwa.
  2. Kary wymierzone za wykroczenia (np. kara aresztu).
  3. Zastępcze kary pozbawienia wolności, np. kara pozbawienia wolności orzeczona za niezapłaconą grzywnę. Warto jednak pamiętać, że w przypadku kary zastępczej orzeczonej za ograniczenie wolności, połączeniu z innymi karami pozbawienia wolności podlega pierwotna kara ograniczenia wolności.

 

Kara łączna wymierzana jest co najmniej w wysokości najwyższej z kar łączonych, maksymalnie zaś w wysokości sumy wszystkich łączonych kar. Kara ograniczenia wolności łączona z karą pozbawienia wolności ulega przeliczeniu, zgodnie z założeniem, że jeden miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.

 

Dla przykładu – jeśli połączeniu podlega kara 3 lat pozbawienia wolności, kara 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz kara 2 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności, najniższa kara łączna możliwa do wymierzenia wynosić będzie 3 lata, najwyższa zaś – 7 lat i 2 miesiące.

 

W drugim przykładzie, połączeniu podlega kata 8 miesięcy pozbawienia wolności, 6 miesięcy ograniczenia wolności, 12 miesięcy ograniczenia wolności i 3 miesięcy pozbawienia wolności. Najniższa możliwa kara to 8 miesięcy pozbawienia wolności, najwyższa zaś – 1 rok i 8 miesięcy pozbawienia wolności (gdyż, po przeliczeniu, kary ograniczenia wolności stanowią odpowiednio 90 i 180 dni pozbawienia wolności, a więc 3 i 6 miesięcy).

 

W przypadku, gdy suma kar podlegających łączeniu wynosi 25 lat pozbawienia wolności lub więcej, zaś jedna z nich wynosi co najmniej 10 lat, możliwe jest wymierzenie kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności.

 

Jeśli połączeniu podlegają kary z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia, możliwe jest warunkowe zawieszenie kary łącznej, o ile nie będzie ona przekraczać jednego roku. Jeśli jednak orzeczona zostanie kara bez warunkowego zawieszenia, karę z warunkowym zawieszeniem przelicza się, przyjmując że jeden miesiąc kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem równy jest 15 dniom tej kary bez zawieszenia – podobnie jak w przypadku kary ograniczenia wolności.

Jaka ilość środków odurzających jest “znaczna”?

Szereg przepisów karnych ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, dotyczących m. in. produkcji, posiadania, sprzedaży czy udzielania środków odurzających lub substancji psychotropowych (art. 52 ust. 2, art. 55 ust. 3, art. 56 ust. 3, art. 58 ust. 2, art. 62 ust. 2) przewiduje zaostrzenie odpowiedzialności karnej w sytuacji, w której działanie sprawcy dotyczy “znacznej” ilości środków. Ustawa jednak nie posiada żadnej jednoznacznej regulacji determinującej z jaką ilością narkotyku musimy mieć do czynienia, by była ona “znaczna” (jak to ma na przykład miejsce w przypadku stanu nietrzeźwości, gdzie zawartość alkoholu we krwi czy wydychanym powietrzu została jednoznacznie określona).

W pierwszej kolejności nie jest jasne, co właściwie świadczyć ma o tym, że ilość substancji będzie “znaczna”. Według części orzeczeń (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 18 kwietnia 2000 r., II AKa 22/00), rolę gra zarówno waga substancji, jego rodzaj jak i przeznaczenie (czy są one na użytek własny, czy też do wprowadzenia do obrotu). Inni z kolei odwołują się do potrzeb jednej osoby uzależnionej (tego na jak długo lub ilu osobom uzależnionym wystarczyć może dana ilość narkotyku (tak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 17 grudnia 2002 r., II AKa 282/02). W orzeczeniach tych sądów uznawano, że znaczną ilość np. heroiny stanowi już 50 g czy 136,64 g marihuany.

Znacznie bardziej liberalne stanowisko prezentuje Sąd Apelacyjny w Krakowie. Zgodnie z utrwaloną tam linią orzeczniczą, „znaczna ilość środka odurzającego to taka ilość, która wystarczy do odurzenia jednorazowo kilkudziesięciu tysięcy osób, bo przemawia za tym wykładnia językowa pojęcia »znaczna ilość«” (wyrok z 1 lutego 2011 r., II AKa 142/10””). Na kanwie tego rozumowania przyjęto na przykład, że “znaczną ilością narkotyku jest nie mniej jak 2 kg substancji aktywnej, bo z tej masy można wykonać co najmniej kilkadziesiąt (20) tysięcy porcji” (wyrok z 8 lipca 2009 r., II AKa 132/09).

Wielokrotnie występowano z inicjatywami mającymi na celu uregulowanie tej sytuacji, poprzez wprowadzenie swoistego taryfikatora, który dla poszczególnych środków odurzających ustalałby granicę wagi, powyżej której mielibyśmy do czynienia ze “znaczną” ilością. Do dziś jednak żaden z tych pomysłów nie został przyjęty.

Aktualna sytuacja jest na pewno trudna – wydaje się, że stoi ona w sprzeczności z zasadą nullum crimen sine lege certa, gdyż potencjalny sprawdza nie jest w stanie przewidzieć jak dany skład sędziowski oceni jego zachowanie. Może sytuację tę udałoby się uregulować w ramach zapowiadanej nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, która od listopada 2017 r. konsultowana jest społecznie?

Zmiany w prawie karnym w 2017r.

Dnia 23 marca 2017 r. uchwalone zostały cztery ustawy o zmianie kodeksu karnego i niektórych innych ustaw:

Dziennik Ustaw Data dziennika Vacatio legis Data wejścia w życie
Poz. 768 12.04.17 14 dni 27.04.17
Poz. 773 12.04.17 3 msc 13.07.17
Poz. 952 16.05.17 14 dni 31.05.17
Poz. 966 17.05.17 14 dni (oprócz art. 5 pkt 1) 01.06.17
  • Ustawa z 23 marca 2017 r., weszła w życie 27 kwietnia 2017 r. (poz. 768)
    Do najważniejszych zmian nowelizacji można zaliczyć wprowadzenie

    • art. 44a oraz nadanie nowego brzmienia art. 45, 45a oraz 47 Kodeksu karnego.
      Art. 44a kk wprowadza możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa służącego do popełnienia przestępstwa lub ukrycia korzyści z przestępstwa. Przepadek może być orzeczony w razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął korzyść majątkową znacznej wartości. Przedmiotowe przedsiębiorstwo może być własnością skazanego, jego współwłasnością lub nie należeć do skazanego (o ile właściciel chciał aby przedsiębiorstwo służyło do popełnienia przestępstwa lub ukrycia korzyści lub przynajmniej przewidywał taką możliwość i się na to godził).
      Przepadku nie orzeka się jeżeli: byłoby to niewspółmierne do wagi przestępstwa, wystąpiłaby znacząca dysproporcja pomiędzy szkodą wynikłą z przestępstwa a wartością przedsiębiorstwa lub gdy wystąpią inne szczególnie uzasadnione przypadki, w których przepadek byłby dla właściciela przedsiębiorstwa niewspółmiernie dolegliwy.
    • Art. 45 kk, w dotychczasowym brzmieniu, wprowadzał domniemanie, że wszelkie mienie zdobyte przez skazanego <za przestępstwo, z którego uzyskana została korzyść znacznej wartości>, w okresie od popełnienia przestępstwa do wydania wyroku (choćby nieprawomocnego), uważane było za korzyść uzyskaną z przestępstwa. Nowelizacja zarówno rozszerza katalog przestępstw przy których „działa domniemanie” (np. przestępstwa zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności, z których uzyskana została korzyść majątkowa, czy przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie) jak również wydłuża okres stosowania domniemania – wszelkie mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł uzyskane w okresie 5 lat przez popełnieniem przestępstwa do wydania wyroku (choćby nieprawomocnego).
      Dodatkowo za korzyść z przestępstwa uważa się pożytki z rzeczy stanowiących tę korzyść.
      Nowelizacja z 23 kwietnia 2017 r. przewiduje, w przepisach intertemporalnych (art. 23), że art. 45 i 45a kk w nowym brzmieniu stosować należy również do stanów faktycznych sprzed 27 kwietnia 2017 r.
    • Zgodnie z brzmieniem nowego art. 45a kk przepadek może zostać orzeczony nawet w razie śmierci lub niewykrycia sprawcy albo zawieszenia postępowania z powodu niemożliwości ujęcia oskarżonego lub gdy nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej.
  • Ustawa z 23 marca 2017 r., weszła w życie 13 lipca 2017 r. (poz. 773)

Nowelizacja ta zaostrza odpowiedzialność karną za przestępstwa, w których poszkodowanymi są osoby nieporadne ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny. W szczególności zmienił się wymiar kary za:

Art. Przestępstwo Stary wymiar kary Nowy wymiar kary
156 Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu Od 1 do 10 lat pozbawienia wolności Od 3 lat pozbawienia wolności
156 Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w wyniku którego pokrzywdzony umrze Od 2 do 12 lat pozbawienia wolności Od 5 lat pozbawienia wolności; 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotnie pozbawienie wolności
189 § 2 i 2a Bezprawne pozbawienie wolności osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny na ponad 7 dni Nie istniało lex specialis dla osób nieporadnych, a wymiar kary lex generalis wynosił od roku do 10 lat pozbawienia wolności Od 2 do 12 lat pozbawienia wolności
207 Znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą nieporadną ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny Nie istniało lex specialis dla osób nieporadnych, a wymiar kary lex generalis wynosił od 3 msc do 5 lat pozbawienia wolności 6 msc do 8 lat pozbawienia wolności
210 Porzucenie osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny wbrew obowiązkowi troszczenia się o nią Do 3 lat pozbawienia wolności Od 3 msc do 5 lat pozbawienia wolności
210 Śmierć wskutek porzucenia osoby nieporadnej Od 6 msc do 8 lat pozbawienia wolności Od 2 do 12 lat pozbawienia wolności
211 Uprowadzenie lub zatrzymanie małoletniego lub osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny wbrew woli opiekuna Do 3 lat pozbawienia wolności Od 3 msc do 5 lat pozbawienia wolności

Dodatkowo do katalogu w art. 240 kk dodano art. 156, art. 197 §3,§4; art 198 oraz art. 200, a więc karalne staje się niepowiadomienie odpowiedniego organu powołanego do ścigania przestępstw o przygotowaniu lub usiłowaniu:

  • spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
  • zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem; wobec członka rodziny, wobec małoletniego oraz wspólnie z inną osobą;
  • seksualnego wykorzystania niepoczytalności lub bezradności;
    seksualnego wykorzystania małoletniego.


3. Ustawa z 23 marca 2017 r., weszła w życie 31 maja 2017 r. (poz. 952)

Zmiany wprowadzone tą ustawą dotyczą wprowadzenia nowych zasad dotyczących uporczywego uchylania się od ponoszenia obowiązku alimentacyjnego. We wcześniejszym brzmieniu przepisu kryminalizowana było jedynie nie-alimentacja, której skutkiem było narażenie uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, (kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2). Przepis nie doprecyzowywał słowa uporczywa – nie nadawał mu ram czasowych ani nie określał minimum niespełnionych świadczeń.
W nowej wersji przepisu odpowiedzialności karnej podlegać będzie dłużnik alimentacyjny, jeżeli łączna wysokość zaległości wynosi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, albo, jeżeli chodzi o świadczenie nie okresowe – jeśli opóźnienie w zapłacie wynosi co najmniej 3 miesiące. Paragraf 1 przepisu nie zawiera jednak warunku, jak to było w poprzednim stanie prawnym, aby skutkiem zaniechania było narażenie uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Taka „podstawowa nie-alimentacja” zagrożona jest karą kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.
Nowo dodany paragraf 1a wprowadza lex specialis – jeżeli skutkiem zaniechania było narażenie uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych dłużnikowi alimentacyjnemu grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Jest to zatem regulacja sprzed nowelizacji z dodanym warunkiem minimalnie 3 niezapłaconych świadczeń okresowych lub 3 miesięczną zwłoką w spełnieniu świadczenia nieokresowego.
Ustawodawca przewiduje także „furtkę” dla dłużnika – nie zostanie on ukarany jeżeli należność pokryje w terminie do 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego.

4. Ustawa z 23 marca 2017 r., weszła w życie 1 czerwca 2017 r. (poz. 966)

Ustawa dotyczy zaostrzenia wymiaru kary za przestępstwa drogowe.
W stanie prawnym sprzed czerwca 2017 r. osobie powodującej katastrofę w komunikacji, bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy lub wypadek w komunikacji, która znajdowała się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegła z miejsca zdarzenia, groziła kara pozbawienia wolności pd dolnej granicy kary za to przestępstwo zwiększonej o połowę do górnej granicy kary zwiększonej o połowę. Regulacja ta pozostała niezmieniona z wyjątkiem podwyższenia granicy kary za spowodowanie wypadku śmiertelnego pod wpływem używek (lub jeśli sprawca zbiegł): od 2 lat pozbawienia wolności do górnej granicy podwyższonej o połowę.
Dodany art. 178b kryminalizuje nie zatrzymanie pojazdu na polecenie osoby uprawnionej do kontroli ruchy drogowego (najczęściej jest to policja w radiowozie), przewidując karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Wyższy wymiar kary, bo od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności (kiedyś do 3 lat pozbawienia wolności), grozi za nie stosowanie się do orzeczonych przez sąd środków karnych, w tym również zakazu prowadzenia pojazdów.
Wreszcie do art. 42 dodano § 1a, zgodnie z którym sąd obligatoryjnie orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów w razie skazania za:

  • nie zatrzymanie pojazdu na polecenie osoby uprawnionej do kontroli ruchy drogowego (art. 178b)
  • prowadzenie pojazdu po cofnięciu uprawnień (art. 180a)
  • nie zastosowanie się do orzeczonego przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów.