Początkowym etapem postępowania karnego jest postępowanie przygotowawcze, które wszczyna się w razie uzasadnionego podejrzenia, że doszło do popełnienia przestępstwa.

"Uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa" oznacza sytuację, gdy nie jest jeszcze pewne czy do przestępstwa doszło, ale jest to na tyle uprawdopodobnione, ze należy przeprowadzić postępowanie w danej sprawie. Podejrzenie popełnienia przestępstwa oczywiście nie przesądza rezultatu postępowania. Może ono wynikać ze złożonego zawiadomienia lub z informacji powziętych przez organy ścigania samodzielnie. Bardzo często postępowanie początkowo toczy się nie przeciwko konkretnej osobie, lecz "w sprawie". Dopiero później przedstawia się zarzuty osobie podejrzanej.

Wszczęcie postępowania w dużej mierze zależy od tego, w jakim trybie ścigane jest dane przestępstwo. Wyróżnia się:

1. Tryb ścigania z oskarżenia publicznego - tzw. Publicznoskargowy. Ściganiem tego rodzaju przestępstw zajmuje się państwo, a stroną oskarżającą jest publiczny oskarżyciel (np. prokurator). W ramach tego rodzaju przestępstw można rozróżnić:
   1. Przestępstwa ścigane z urzędu - w ich przypadku każde uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa powoduje obowiązek jego ścigania.
   2. Przestępstwa ścigane na wniosek - przestępstwami tego rodzaju organy ścigania będą zajmować się tylko wówczas, gdy zażąda tego uprawniona osoba: na przykład w razie kradzieży na szkodę osoby bliskiej, ściganie nastąpi tylko jeżeli osoba pokrzywdzona tego zażąda.
2. Tryb ścigania z oskarżenia prywatnego - tzw. Prywatnoskargowy. Jest to w pewnym sensie uproszczony model postępowania karnego, w którym akt oskarżenia przygotowuje, wnosi i popiera sam pokrzywdzony. Publiczne organy ścigania nie prowadzą postępowań w takich sprawach. Przestępstw ściganych w tym trybie jest stosunkowo niewiele i obejmują czyny względnie błahe (z perspektywy dobra całego społeczeństwa), takie jak zniewaga, zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej.

Niekiedy czynności właściwe dla postępowania przygotowawczego można prowadzić jeszcze przed formalnym jego wszczęciem (przed postanowieniem o wszczęciu dochodzenia/śledztwa). Dotyczy to sytuacji, gdy konieczne jest przeprowadzenie tzw. Czynności sprawdzających - gdy zachodzi potrzeba sprawdzenia prawdziwości faktów, które podano w zawiadomieniu o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

Przed formalnym wszczęciem postępowania dokonuje się tez zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa - aby uniknąć ryzyka ich bezpowrotnej utraty lub zniekształcenia. W takich sytuacjach organy ścigania mogą prowadzić wszelkie niezbędne czynności takie jak dokonanie oględzin czy pobranie materiału dowodowego (np. krwi osoby podejrzanej o prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu).

[stan prawny: czerwiec 2016]

zakończenie postępowania