Sposób przeprowadzania dowodów w postępowaniu przed sądem zmieniał się w wyniku nowelizacji przepisów w ostatnich latach. W efekcie, reguły dowodowe dopuszczalne w postępowaniu sądowym mogą różnić się w zależności od różnych czynników. Poniżej opisany został jedynie aktualny stan prawny, w razie wątpliwości w konkretnej sprawie zawsze warto nawiązać kontakt z profesjonalnym pełnomocnikiem /obrońcą.

W świetle aktualnie obowiązujących przepisów procedury karnej, sąd przeprowadza dowody na wniosek stron lub z urzędu. Będąc stroną postępowania, w zależności od przyjętej taktyki - być może warto będzie wykazać się aktywnością w postępowaniu dowodowym.

Dowodzeniu nie podlegają fakty powszechnie znane, lub znane sądowi z urzędu.

W treści wniosku dowodowego należy podać oznaczenie dowodu (np. imię i nazwisko świadka) oraz okoliczności, które mają być dzięki temu udowodnione. Wniosek oddala się jeżeli:

• przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne;
• okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy;
dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności;
• dowodu nie da się przeprowadzić;
• wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.

Nie można jednak oddalić wniosku tylko dlatego, że inne dowody wykazywały przeciwność tego, co ma zostać udowodnione.

W grudniu 2019 r. w życie weszły nowe przepisy dotyczące procedury karnej. W szczególności zmieniono art. 170 dotyczący oddalenia wniosku dowodowego przez sąd. Zgodnie z nowymi przepisami Kodeksu postępowania karnego, które weszły w życie na mocy ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, wniosek dowodowy oddala się, jeśli został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona.

Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, jeżeli okoliczność, która ma być udowodniona, ma istotne znaczenie dla ustalenia czy:

• został popełniony czyn zabroniony,
• czyn stanowi przestępstwo,
• czyn zabroniony został popełniony w warunkach recydywy,
• był to czyn sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu,
• sprawca popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa,
• sprawca popełnił przestępstwo o charakterze terrorystycznym,
• zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym.

Należy podkreślić, że wnioski dowodowe mogą być składane przez strony postępowania karnego, a więc - w postępowaniu przygotowawczym: podejrzanego i pokrzywdzonego, a w toku postępowania sądowego: oskarżonego i oskarżyciela (również za pośrednictwem pełnomocników / obrońców).

Zmiany w Kodeksie postępowania karnego mają służyć przyśpieszeniu procesu karnego. Kontrowersję stanowi jednakże, czy nie ograniczy to zbytnio prawa oskarżonego do obrony. Niektórzy podnoszą, iż wprowadzenie prekluzji dowodowej stanowi odejście od fundamentalnej zasady prawdy materialnej, co skutkować może wydawaniem niesprawiedliwych wyroków.

Adwokaci zauważają, że sąd jest wyposażony w inne narzędzia do tego, by zapobiegać przewlekaniu postępowania przez składanie niezasadnych wniosków dowodowych.

Wymaga podkreślenia, iż dowody na okoliczności sprawstwa oraz zawinienia, które są kluczowe dla sprawy, są wolne od prekluzji. Obrońcy nowelizacji zwracają również uwagę, że przyjęta linia obrony ukierunkowana jest najczęściej na wykazanie, iż oskarżony nie popełnił zarzuconego mu czynu, w tym zakresie prekluzja dowodowa nie powinna więc ograniczać obrońcy. W uzasadnieniu projektu nowelizacji podniesiono, że zamierzano w ten sposób ukrócić w szczególności dowody na okoliczności wpływające na wymiar kary.

Niektórzy prawnicy zaczęli „obchodzić” nowy przepis składając wnioski o wydłużenie terminu na złożenie wniosku dowodowego.

[stan prawny: marzec 2020 r.]