Postępowanie karne prowadzi się wtedy, gdy doszło do popełnienia przestępstwa. Istnieją sytuacje, w których pomimo początkowych podejrzeń okazuje się, że danego czynu nie popełniono lub że z innych przyczyn nie stanowił on przestępstwa albo sprawca z jakichś przyczyn nie może być ukarany.
W takich sytuacjach postępowania karnego nie prowadzi się; nie wszczyna się go już wszczęte - umarza. Co istotne, umorzenie postępowania ze wskazanych w Kodeksie przyczyn nastąpić powinno zawsze i na każdym etapie postępowania karnego.
Chodzi w szczególności o sytuacje gdy:
- Czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,
- Czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,
- Społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
- Ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
- Oskarżony zmarł,
- Nastąpiło przedawnienie karalności,
- Postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,
- Sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
- Brak jest skargi uprawnionego oskarżyciela,
- Brak jest wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,
- Zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
W wielu przypadkach okoliczności uzasadniające umorzenie postępowania są oczywiste i proste do udowodnienia, jednakże niekiedy ich wykazanie wymaga odpowiedniej argumentacji i podlega ocenie organu prowadzącego postępowanie.
[stan prawny: kwiecień 2016 r.]