Każdej osobie, nawet tej pozbawionej wolności, przysługują prawa człowieka, na których łamanie może być szczególnie narażony osadzony w zakładzie karnym.Z racji tego art. 102. Kodeksu karnego wykonawczego określa najważniejsze prawa skazanego.

Skazany ma prawo w szczególności do:

• odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny;
• utrzymywania więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi;
• korzystania z wolności religijnej;
• otrzymywania związanego z zatrudnieniem wynagrodzenia oraz do ubezpieczenia społecznego a także pomocy w uzyskiwaniu świadczeń inwalidzkich;
• kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej, a za zgodą dyrektora zakładu karnego do wytwarzania i zbywania wykonanych przedmiotów;
• korzystania z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, radia, telewizji, książek i prasy;
• komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem, właściwym kuratorem sądowym oraz wybranym przez siebie przedstawicielem;
• komunikowania się zestowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami oraz instytucjami, kościołami i innymi związkami wyznaniowymi oraz osobami godnymi zaufania;
• zapoznawania się z opiniami sporządzonymi przez administrację zakładu karnego, stanowiącymi podstawę podejmowanych wobec niego decyzji;
• składania wniosków, skarg i próśb organowi właściwemu do ich rozpatrzenia oraz przedstawiania ich, w nieobecności innych osób, administracji zakładu karnego, kierownikom jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, sędziemu penitencjarnemu, prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich;
• prowadzenia korespondencji z organami ścigania, wymiarem sprawiedliwości i innymi organami państwowymi, organami samorządu terytorialnego, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka.

Wymaga podkreślenia, żeskazany cudzoziemiec może prowadzić korespondencję z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym oraz korzystać z widzeń z urzędnikiem konsularnym.

Więź z rodziną

Wskazuje się, że skazanemu należy umożliwiać utrzymywanie więzi przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi przez widzenia, korespondencję, rozmowy telefoniczne, paczki i przekazy pieniężne, a w uzasadnionych wypadkach, za zgodą dyrektora zakładu karnego, również przez inne środki łączności (o widzeniach i rozmowach telefonicznych pisaliśmy w osobnych artykułach).

Listy i korespondencja

Dyrektor zakładu karnego może podjąć decyzję o zatrzymaniu korespondencji w zakładach karnych typu zamkniętego i półotwartego, a w zakładach karnych typu półotwartego także o cenzurowaniu korespondencji oraz kontrolowaniu rozmów w trakcie widzeń i rozmów telefonicznych.

Religia

Istotne jest umożliwienie skazanemu korzystanie z wolności religijnej, która wyraża się w praktykowaniu wiary w warunkach Zakładu Karnego, wykonywania posługi duchowej, brania udziału w obrzędach przeprowadzanych w Zakładzie Karnym w dni świąteczne. Dopuszczalne jest także odsłuchiwanie mszy świętej emitowanej za pośrednictwem środków masowego przekazu. Skazani mają możliwość spowiedzi i osobistych widzeń z duchownym kościoła lub wyznaniowego. Duchowny może nawet odwiedzić skazanego w jego celi.

Posiłki

Skazany przebywający w zakładzie karnym lub areszcie śledczym otrzymuje trzy razy dziennie napój i posiłki o odpowiedniej wartości odżywczej, w tym co najmniej jeden posiłek gorący, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanej pracy i wieku skazanego, a w miarę możliwości także wymogów religijnych i kulturowych. Skazany, którego stan zdrowia tego wymaga, otrzymuje wyżywienie według wskazań lekarza.

Posiadanie pewnych przedmiotów przez skazanego

Skazany ma prawo posiadać w celi:

• dokumenty związane z postępowaniem, którego jest uczestnikiem,
• artykuły żywnościowe o ciężarze nieprzekraczającym 6 kg,
• wyroby tytoniowe,
• środki higieny osobistej,
• przedmioty osobistego użytku,
• zegarek,
• listy oraz fotografie członków rodziny i innych osób bliskich,
• przedmioty kultu religijnego,
• materiały piśmienne, notatki osobiste, książki, prasę i gry świetlicowe.

Skazany może również posiadać w celi sprzęt audiowizualny, komputerowy oraz inne przedmioty, w tym także podnoszące estetykę pomieszczenia lub będące wyrazem kulturalnych zainteresowań skazanego. Dyrektor zakładu karnego może zezwolić skazanemu na posiadanie tych przedmiotów jeżeli nie narusza to zasad porządku i bezpieczeństwa.

Korzystanie z zakładowej odzieży, bielizny i obuwia

Skazany otrzymuje do użytkuodzież, bieliznę oraz obuwie, o ile nie korzysta z własnych. Odzież ta powinna być odpowiednia do pory roku. Skazanemu zapewnia się warunki niezbędne do utrzymania higieny osobistej, w szczególności otrzymuje on z zakładu karnego pościel oraz inne środki do utrzymania higieny i czystości w celi.

Wypoczynek

Skazany korzysta z niezbędnego dla zdrowia wypoczynku.W szczególności realizuje to prawo do co najmniej godzinnego spaceru i 8-godzinnego czasu przeznaczonego na sen w ciągu doby. Skazana ciężarna ma prawo do korzystania z dłuższego spaceru.

Zakupy i paczki

Skazany ma prawo co najmniej trzy razy w miesiącu dokonywać zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz innych artykułów dopuszczonych do sprzedaży w zakładzie karnym, za środki pieniężne pozostające do jego dyspozycji w depozycie. Skazana ciężarna ma prawo do dokonywania dodatkowych zakupów.

Ponadto skazany ma prawo otrzymać raz w miesiącu paczkę żywnościową zakupioną za pośrednictwem zakładu karnego. Skazany otrzymuje paczkę żywnościową po złożeniu zamówienia na piśmie oraz po pokryciu kosztów przygotowania paczki. Zamówienie może być również złożone przez osobę najbliższą.

Skazany może, za zezwoleniem dyrektora zakładu karnego, otrzymywać paczki z niezbędną mu odzieżą, bielizną, obuwiem i innymi przedmiotami osobistego użytku oraz środkami higieny, a po pozytywnym zaopiniowaniu przez lekarza - również z lekami.

Paczki podlegają kontroli w obecności skazanego. W paczkach nie mogą być dostarczane artykuły, których sprawdzenie jest niemożliwe bez naruszenia w istotny sposób ich substancji, jak też artykuły w opakowaniach utrudniających kontrolę ich zawartości. Niemożliwe jest dostarczenie paczki zawierającej środki łączności oraz przedmioty i dokumenty, które mogą stanowić zagrożenie dla porządku lub bezpieczeństwa w zakładzie karnym.

[stan prawny: sierpień 2020 r.]