W prawie karnym zarówno świadek jak i pokrzywdzony otoczeni są specjalną ochroną. Określa to ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka.
Ustawa określa zasady, warunki i zakres stosowania środków ochrony i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka oraz osób im najbliższych, jeżeli w związku z toczącym się albo zakończonym postępowaniem karnym albo postępowaniem karnym skarbowym istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia tych osób.
Środki pomocy i ochrony mogą być uruchamiane nie tylko podczas prowadzonego postępowania karnego, ale także po jego zakończeniu oraz przed formalnym jego wszczęciem, co oznacza, że również w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych oraz sprawdzających.
Warto na wstępie podkreślić, że przy ocenie stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia pokrzywdzonego, świadka lub osób im najbliższych bierze się pod uwagę ich właściwości i warunki osobiste, związek ze sprawcą, rodzaj, sposób i okoliczności popełnienia czynu oraz motywację sprawcy. Oznacza to, że nie w każdej sprawie do pokrzywdzonego czy świadka stosuje się specjalne sposoby ochrony.
- ochrona na czas czynności procesowej
Ochrona na czas czynności procesowej może polegać na obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej w trakcie czynności procesowej z jej udziałem, w drodze do miejsca przeprowadzenia tej czynności lub w drodze powrotnej. - ochrona osobista
Ochrona osobista może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony, w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego. Stosuje się ją również w sprawach o przestępstwa określone w art. 197 § 1 i 2 (zgwałcenie oraz wymuszenie czynności seksualnej) oraz art. 207 (znęcanie się) Kodeksu karnego. W szczególnie uzasadnionych przypadkach ochrona osobista może zostać przydzielona także w innych sprawach.
Ochrona osobista może polegać na:
- stałej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej;
- czasowej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej;
- czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa;
- wskazaniu osobie chronionej bezpiecznych miejsc przebywania oraz czasu i bezpiecznego sposobu przemieszczania się;
- określeniu zakresu, warunków i sposobu kontaktowania się osoby chronionej z innymi osobami.
- pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu
Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony, a inne środki (ochrona na czas czynności procesowej lub ochrona osobista) mogą być niewystarczające.
Pomoc ta polega na podejmowaniu czynności organizacyjnych umożliwiających osobie chronionej pobyt w innym miejscu niż dotychczasowe poprzez:
- udostępnienie tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych;
- pomoc w wynajęciu mieszkania;
- pomoc w przeprowadzce lub zagospodarowaniu;
- pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych związanych ze zmianą miejsca pobytu.
- pomoc psychologiczna
W przypadku zagrożenia dla zdrowia psychicznego pokrzywdzonego, świadka lub osób im najbliższych organ może poinformować pokrzywdzonego lub świadka o możliwości uzyskania pomocy psychologicznej. Pomoc ta świadczona jest przez podmioty, które otrzymały na ten cel dotację z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej lub inne podmioty świadczące pomoc psychologiczną. - pomoc finansowa
Osobie, której udzielono pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu, która nie posiada źródeł utrzymania ani nie może podjąć pracy z powodu zagrożenia dla życia lub zdrowia, można udzielić pomocy finansowej przeznaczonej na:- zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych;
- pokrycie całości lub części kosztów tymczasowego udostępnienia lokalu mieszkalnego lub wynajęcia mieszkania;
- pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej.
W celu wzmocnienia ochrony pokrzywdzonych i świadków, wprowadzono w art. 18 powyższej ustawy zakaz dowodowy, który zabrania przeprowadzania czynności dowodowej zmierzającej do ujawnienia okoliczności udzielenia i wykonywania środków ochrony i pomocy.
Środków ochrony i pomocy udziela komendant wojewódzki (stołeczny) Policji, w którego okręgu mają miejsce pobytu osoby, wobec których ma być stosowany środek ochrony lub pomocy.
[stan prawny: sierpień 2020 r.]