Kara łączna w polskim procesie karnym wymierzana jest, jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu. Kary podlegające łączeniu to:

• kary tego samego rodzaju podlegające stopniowaniu (kara grzywny, ograniczenia wolności i kara pozbawienia wolności),
• kara ograniczenia wolności i kara pozbawienia wolności,
• kara 25 lat pozbawienia wolności z innymi karami,
• kara dożywotniego pozbawienia wolności z innymi karami
• terminowe środki karne tego samego rodzaju

Obowiązujący w Polsce system mieszany uwzględnia z jednej strony zasadę absorpcji, z drugiej zasadę kumulacji. Kara łączna nie jest więc jedynie sumą kar cząstkowych. Szczególnie problematyczne może okazać się łączenie kar niejednorodnych podlegających łączeniu. Przykładem może być tu połączenie kary ograniczenia wolności z karą pozbawienia wolności. Obecnie materię tę reguluje art. 87 Kodeksu karnego, który wprowadza dwie zasady. Podstawowym sposobem jest „przeliczenie” kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności, w taki sposób, że 1 miesiąc ograniczenia odpowiada 15 dniom pozbawienia wolności.

Sposób drugi odnosi się do sytuacji, w której mamy do czynienia z kilkoma karami pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności. Sąd może połączyć je w sekwencje kar, które będą wykonywane po sobie. Aby zastosowanie tej konstrukcji było możliwe, łączna kara pozbawienia wolności nie może przekraczać 6 miesięcy, a łączna kara ograniczenia - 2 lat. Dodatkowo należy ustalić, że orzeczenie takiej sekwencji pozwoli na spełnienie celów kary. Należy pamiętać, że takie łączenie kar jest fakultatywne, a więc nawet w razie spełnienia warunków sąd może zastosować sposób pierwszy.

Łączenie kar jest co do zasady obligatoryjne, lecz doznaje pewnych ograniczeń, wyłączeń. Niektóre zostały wskazane wprost w Kodeksie karnym (np. art. 85 Kodeksu karnego - przestępstwo popełnione po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania innej kary, art. 89 Kodeksu karnego - zakaz orzekania kary łącznej w skład której weszłaby kara prawomocnie nałożona orzeczeniem wydanym w innym państwie Unii Europejskiej), inne wynikają z judykatury. Takim właśnie przypadkiem jest zakaz orzekania kar łącznych w stosunku do kar zastępczych. Chodzi tu o przypadek, gdy w miejsce niewykonywanej kary grzywny (egzekucja okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna) są orzeka karę pozbawienia wolności. Kar zastępczych nie można łączyć ani ze sobą ani z karami podstawowymi. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 20 lutego 2006 r. (sygn. akt IV KK 1/06), stwierdzając, że „Kodeks karny nie przewiduje możliwości orzekania kary łącznej co do kar zastępczych, określonych w miejsce zasadniczych kar ograniczenia wolności lub grzywny”. Pogląd ten jest wciąż aktualny mimo wielu nowelizacji i zmian w zakresie zasad orzekania kar łącznych i pojawił się m. in. w wyroku Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2008 r. (sygn. akt V KK 459/07), wyroku Sądu Najwyższego z 9 marca 2016 r. (sygn. akt V KK 452/15), wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 21 grudnia 2016 r. (sygn. akt II AKa 185/16). Taka linia orzecznicza wydaje się ugruntowana i podzielana przez większość przedstawicieli doktryny.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 11 czerwca 2019 r. sygn. akt P 20/17 (Dz.U.2019.1135), uznał art. 87 § 1 w zakresie, w jakim nakłada na sąd obowiązek połączenia kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności oraz wymierzenia kary łącznej pozbawienia wolności po dokonaniu zamiany kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności za niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2019 r. sygn. akt K 14/17 (Dz.U.2019.858), uznał art. 86 § 4 w zakresie, w jakim różnicuje sytuacje osób, wobec których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta instytucja zastosowania nie miała, w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii osób podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat pozbawienia wolności za niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

[stan prawny 14.05.2020]