Tag: ograniczenie wolności

Zastępcza kara pozbawienia wolności

Skazany, który nie wykonuje nałożonej na niego kary (grzywny lub ograniczenia wolności) może spodziewać się, że zachowanie takie nie pozostanie bez reakcji Sądu. W razie uporczywego ignorowania nałożonych obowiązków, najdalej idącą reakcją wymiaru sprawiedliwości może być zarządzenie zastępczej kary pozbawienia wolności, czyli więzienia w zamian za niezapłaconą grzywnę lub niewykonane prace społecznie użyteczne. Jasne jest, że dolegliwość pobytu w więzieniu jest znacznie większa niż konieczności zapłaty lub prac – wiele osób stara się w takiej sytuacji podjąć wszystkie możliwe działania w celu uniknięcia pozbawienia wolności. Na szczęście Kodeks karny wykonawczy przewiduje możliwość uniknięcia kary zastępczej w razie zapłacenia grzywny lub zobowiązania się do wykonania obowiązków związanych z ograniczeniem wolności.

Niedopuszczalność łączenia kary zastępczej

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2024 r. (IV KK 55/24) przez wymierzoną karę tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu kary w rozumieniu art. 85 § 1 k.k. należy rozumieć i uczynić punktem wyjścia – karę, która została orzeczona w wyroku skazującym. Kara zastępcza pozbawienia wolności nie podlega łączeniu z którąkolwiek z kar określonych w art. 32 k.k. (czyli  karą grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności lub karą dożywotniego pozbawienia wolności), a więc nie jest dopuszczalne łączenie kary zasadniczej pozbawienia wolności oraz kary zastępczej pozbawienia wolności i nie było oraz nie jest to dopuszczalne w żadnym z obowiązujących dotychczas stanów prawnych. Uchybienie to ma przy tym istotny wpływ na treść wyroku łącznego, albowiem zostaje on wydany pomimo braku ku temu podstaw materialnoprawnych.

Wyjątek od obowiązkowego więzienia

Przepis w postaci art. 37a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138- dalej k.k.) obowiązuje w polskim porządku prawnym dopiero od 1 lipca 2015 r. Stanowi on swoistą „furtkę” dla organu stosującego prawo, umożliwiając mu orzeczenie wobec sprawcy kary nieizolacyjnej w postaci ograniczenia wolności lub grzywny w sytuacji, gdy ustawodawca przewiduje dla danego typu przestępstwa jedynie sankcję pozbawienia wolności.
Zgodnie z aktualną regulacją kodeksową jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek.
Jednocześnie prawodawca w paragrafie 2. dokonuje wyłączeń co do możliwości zastosowania powyższego rozwiązania. Sąd nie może bowiem zamienić kary pozbawienia wolności na inną karę nieizolacyjną w sytuacji, gdy sprawa popełnia przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub też w sytuacji zaistnienia przestępstwa skarbowego. Dodatkowo dyspozycji art. 37a k.k. nie stosuje się do sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.
Na kanwie art. 37a k.k. wykształciło się do tej pory dość bogate orzecznictwo interpretujące treść rozważanej regulacji. W jednym z wyroków Sąd Najwyższy zajął stanowisko co do sposobu wymierzania kary o charakterze nieizolacyjnym. Skład orzekający skonstatował, iż brzmienie art. 37a k.k. w każdym stanie prawnym uniemożliwia orzeczenie obok kary ograniczenia wolności także kary grzywny (Wyrok SN z 18.11.2021 r., V KK 479/21, LEX nr 3327676.) Tym samym SN nie dopatrzył się alternatywy w związku pomiędzy karami wyszczególnionymi przez ustawodawcę, dając sądom możliwość orzekania wobec sprawców jedynie samoistnej kary ograniczenia wolności bądź samoistnej kary grzywny, wykluczając przy tym łączne wymierzenie ww. sankcji.
Równie „techniczny” charakter ma teza z postanowienia SN z 2016 r. o sygn. II KK 361/15, OSNKW 2016, nr 6, poz. 39., zgodnie z jaką to każdy typ czynu zabronionego zagrożony jednorodzajową sankcją w postaci kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 8 lat jest typem z alternatywnym zagrożeniem karą; norma sankcjonująca tworzona jest zatem z co najmniej dwóch przepisów – art. 37a k.k. i przepisu stanowiącego podstawę wymiaru kary.
Jednym z najnowszych orzeczeń sądów powszechnych jest wyrok SO w Siedlcach z dnia 23 maja 2022 r. o sygn. II Ka 157/22, LEX nr 3350517, w którym to pada teza mówiąca, iż instytucja przewidziana w art. 37a k.k. ma charakter wyjątkowy, a jej istotę stanowi pozbawione wątpliwości uznanie, że w danej sprawie kary o charakterze nieizolacyjnym stanowią wystarczającą dolegliwość dla sprawcy, którego nie trzeba – choćby warunkowo – izolować od społeczeństwa. A contrario, w ocenie składu orzekającego, przez powyższe rozumieć należy, że w sytuacji, gdy kara grzywny lub kara ograniczenia wolności z jakichś względów nie spełniłaby zapobiegawczych i wychowawczych celów kary, sąd winien wymierzyć sprawcy karę pozbawienia wolności.
Warto finalnie zwrócić uwagę także na wyrok SA w Warszawie z dnia 12 czerwca 2019 r. o sygn. II AKa 251/18, LEX nr 2706356. Sąd warszawski uznał tam, iż sięgając po uregulowanie z art. 37a k.k., sąd za każdym razem obowiązany jest do indywidualnego podejścia i całościowego przeanalizowania konkretnego przypadku. Jednocześnie skład orzekający ujawnił chęć zapobiegnięcia nadużywaniu przez organy stosujące prawo analizowanej wyżej regulacji normatywnej.