Obligatoryjne tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego – nowelizacja ustawy Kodeks postępowania karnego

Od dnia 14 marca 2024 r. Policja obligatoryjnie dokonuje tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia przestępstwa, za który zgodnie z przepisami ustawy Kodeks karny orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego. Taka procedura została przewidziana w art. 295 § 1a ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej: k.p.k.) wprowadzonym ustawą z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2600).
Zmiana ta jest o tyle istotna, iż do tej pory przepisy nie przewidywały sytuacji obowiązkowego tymczasowego zajęcia przedmiotu. Art. 295 ust. 1 k.p.k. stanowił jedynie o możliwości dokonania tymczasowego mienia ruchomego osoby podejrzanej w razie popełnienia przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia.
Obligatoryjne tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego następuje w związku z popełnieniem przez sprawcę przestępstwa, za które w razie skazania orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego. Kwestię przepadku pojazdu mechanicznego reguluje przy tym art. 44b ustawy Kodeks karny (dalej: k.k.), również wprowadzony w drodze tej samej nowelizacji z 2022 r., co art. 295 § 1a k.p.k.
Obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego orzeka się na podstawie art. 178 § 3 k.k. w razie skazania za:
spowodowanie katastrofy w komunikacji (art. 173),
spowodowanie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji (art. 174),
spowodowanie wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 i 2),
a także w razie skazania sprawcy, który znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, zbiegł z miejsca zdarzenia, albo spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po zdarzeniu określonym w art. 173 § 1 lub 2, art. 174 lub 177 § 1 k.k., a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego.
Zatem w sytuacji, gdy dochodzi do popełnienia któregoś z wymienionego wyżej przestępstw, Policja ma obowiązek tymczasowo zająć pojazd mechaniczny prowadzony przez sprawcę w czasie popełniania tego przestępstwa. Z brzmienia art. 295 § 1a  k.p.k. wynika, iż tymczasowe zajęcie nie jest obowiązkowe w przypadku tych przestępstw, przy których przepadek pojazdu mechanicznego jest w razie skazania sprawcy orzekany wyłącznie fakultatywnie, a więc na przykład w sytuacji popełnienia przestępstwa prowadzenia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym (art. 178a § 1 k.k.) przez sprawcę znajdującego się w stanie nietrzeźwości, w którym stężenie alkoholu w jego organizmie było nie mniejsze niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziło do takiego stężenia.
Wprowadzenie w art. 44b k.k. instytucji przepadku pojazdu mechanicznego było odpowiedzią na ukształtowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, iż niedopuszczalne jest orzeczenie przepadku pojazdu jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu, gdyż pojazd mechaniczny nie należy do kategorii przedmiotów, które można uznać za służące lub przeznaczone do popełnienia przestępstwa, a stanowi on przedmiot czynności wykonawczej tego występku (uchwała SN (7) z 30.10.2008 r., I KZP 20/08, OSNKW 2008/11, poz. 88). Z uwagi na to, że na podstawie dotychczasowych regulacji orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu nie było możliwe, wprowadzony art. 44b miał stać się furtką umożliwiającą orzekanie „nowego typu” przepadku co do wspomnianego pojazdu, natomiast art. 295 § 1a k.p.k. miał służyć temu, aby zapobiec pozbyciu się pojazdu mechanicznego przez sprawcę przestępstwa zanim dojdzie do jego zabezpieczenia, a ostatecznie – do orzeczenia jego przepadku. Pogląd o tym, że ogólne regulacje o przepadku nie mogły być stosowane do orzekania przepadku pojazdów mechanicznych, nie jest jednak jednogłośnie aprobowany przez doktrynę.

Nowelizacja art. 12 § 4 kpk

1 października 2023 r. weszła w życie nowelizacja ustawy Kodeks postępowania karnego, w ramach której do art. 12 (dotyczącego ścigania przestępstw na wniosek pokrzywdzonego) dodano § 4, który stanowi, iż: „W sprawie o przestępstwo z art. 190 § 1 Kodeksu karnego można wszcząć i prowadzić postępowanie pomimo niezłożenia wniosku o ściganie, jeżeli zachodzi duże prawdopodobieństwo, że niezłożenie wniosku wynika z obawy pokrzywdzonego przed odwetem albo jeżeli przemawia za tym interes społeczny. W takim przypadku postępowanie do czasu prawomocnego zakończenia toczy się z urzędu.”
Nowelizacja dotyczy trybu ścigania występku groźby karalnej. Przed dniem 1 października 2023 r. ściganie groźby karalnej mogło nastąpić wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego – osoba, pod której adresem skierowano groźbę, musiała więc wyrazić zgodę na to, aby wszcząć i prowadzić postępowanie karne w tej sprawie.
Ustawodawca uznał jednak, iż zdarzają się przypadki, kiedy należy prowadzić takowe postępowanie nawet bez wniosku pokrzywdzonego. Za taką sytuację uznano po pierwsze: duże prawdopodobieństwo, że niezłożenie wniosku wynika z obawy pokrzywdzonego przed odwetem. Pojęcie odwetu nie zostało zdefiniowane w przepisach; należy przyjąć, iż ustawodawca miał na myśli przypadek, gdy pokrzywdzony obawia się negatywnych konsekwencji związanych ze złożeniem wniosku o ściganie, co powstrzymuje go od jego złożenia, a zatem na jego decyzję o zaniechaniu składania wniosku o ściganie bezpośredni i kluczowy wpływ ma lęk. Pokrzywdzony może odczuwać ryzyko utraty życia czy poniesienia uszczerbku na zdrowiu, a wydaje się, że w tej przesłance mieści się ponadto obawa pokrzywdzonego przed doznaniem krzywdy przez bliską mu osobę czy przed zniszczeniem mienia znacznej wartości.
Wyłączenie konieczności uzyskania wniosku pokrzywdzonego do prowadzenia postępowania w sprawie groźby karalnej następuje również wtedy, kiedy za ściganiem przemawia interes społeczny. Przesłankę tę należy interpretować w zależności od konkretnych okolicznościach sprawy. Umożliwia ona prowadzenie postępowania karnego bez wniosku pokrzywdzonego na przykład z uwagi na: szczególne okoliczności popełnienia przestępstwa (takie jak sposób działania sprawcy, drastyczność gróźb), tożsamość sprawcy (gdy jest nim na przykład funkcjonariusz organów ścigania lub wielokrotny recydywista grożący innym), a także na sytuację pokrzywdzonego (na przykład w przypadku, gdy jest on osobą nieporadną z powodu wieku czy choroby).
Wprowadzenie omawianej nowelizacji oznacza, iż zmienia się tryb ścigania przestępstwa groźby karalnej. Występek ten może być odtąd ścigany z urzędu w sposób bezwarunkowy, w związku z czym nie jest traktowany jako przestępstwo zawsze wymagające wniosku pokrzywdzonego do wszczęcia postępowania. Innymi słowy, w przypadku groźby karalnej wniosek pokrzywdzonego jest potrzebny jedynie względnie, ponieważ organ procesowy może niekiedy samodzielnie podjąć działania w tej sprawie. Aby jednak możliwe było ściganie bez wniosku (z urzędu), muszą zostać spełnione warunki określone w art. 12 § 4 k.p.k.

Zmiany w kodeksie karnym od 13 lutego 2025 r.

Od 13 lutego 2024 roku ulegnie zmianie m.in. art.  197 § 1kk. Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu karalne będzie nie tylko doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego groźbą bezprawną lub podstępem ale także w inny sposób. Ponadto dla stwierdzenia popełnienia przestępstwa konieczne będzie również stwierdzenie braku zgody innej osoby.

Powstaje pytanie jak sądy podejdą do kwestii udowodnienia braku zgody na seks, a także jakie inne sposoby (poza groźbą bezprawną i podstępem) doprowadzenia do obcowania płciowego będą uznawane za karalne.