Obligatoryjne tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego – nowelizacja ustawy Kodeks postępowania karnego

Od dnia 14 marca 2024 r. Policja obligatoryjnie dokonuje tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia przestępstwa, za który zgodnie z przepisami ustawy Kodeks karny orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego. Taka procedura została przewidziana w art. 295 § 1a ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej: k.p.k.) wprowadzonym ustawą z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2600).
Zmiana ta jest o tyle istotna, iż do tej pory przepisy nie przewidywały sytuacji obowiązkowego tymczasowego zajęcia przedmiotu. Art. 295 ust. 1 k.p.k. stanowił jedynie o możliwości dokonania tymczasowego mienia ruchomego osoby podejrzanej w razie popełnienia przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia.
Obligatoryjne tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego następuje w związku z popełnieniem przez sprawcę przestępstwa, za które w razie skazania orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego. Kwestię przepadku pojazdu mechanicznego reguluje przy tym art. 44b ustawy Kodeks karny (dalej: k.k.), również wprowadzony w drodze tej samej nowelizacji z 2022 r., co art. 295 § 1a k.p.k.
Obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego orzeka się na podstawie art. 178 § 3 k.k. w razie skazania za:
spowodowanie katastrofy w komunikacji (art. 173),
spowodowanie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji (art. 174),
spowodowanie wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 i 2),
a także w razie skazania sprawcy, który znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, zbiegł z miejsca zdarzenia, albo spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po zdarzeniu określonym w art. 173 § 1 lub 2, art. 174 lub 177 § 1 k.k., a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego.
Zatem w sytuacji, gdy dochodzi do popełnienia któregoś z wymienionego wyżej przestępstw, Policja ma obowiązek tymczasowo zająć pojazd mechaniczny prowadzony przez sprawcę w czasie popełniania tego przestępstwa. Z brzmienia art. 295 § 1a  k.p.k. wynika, iż tymczasowe zajęcie nie jest obowiązkowe w przypadku tych przestępstw, przy których przepadek pojazdu mechanicznego jest w razie skazania sprawcy orzekany wyłącznie fakultatywnie, a więc na przykład w sytuacji popełnienia przestępstwa prowadzenia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym (art. 178a § 1 k.k.) przez sprawcę znajdującego się w stanie nietrzeźwości, w którym stężenie alkoholu w jego organizmie było nie mniejsze niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziło do takiego stężenia.
Wprowadzenie w art. 44b k.k. instytucji przepadku pojazdu mechanicznego było odpowiedzią na ukształtowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, iż niedopuszczalne jest orzeczenie przepadku pojazdu jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu, gdyż pojazd mechaniczny nie należy do kategorii przedmiotów, które można uznać za służące lub przeznaczone do popełnienia przestępstwa, a stanowi on przedmiot czynności wykonawczej tego występku (uchwała SN (7) z 30.10.2008 r., I KZP 20/08, OSNKW 2008/11, poz. 88). Z uwagi na to, że na podstawie dotychczasowych regulacji orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jako przedmiotu służącego do popełnienia czynu nie było możliwe, wprowadzony art. 44b miał stać się furtką umożliwiającą orzekanie „nowego typu” przepadku co do wspomnianego pojazdu, natomiast art. 295 § 1a k.p.k. miał służyć temu, aby zapobiec pozbyciu się pojazdu mechanicznego przez sprawcę przestępstwa zanim dojdzie do jego zabezpieczenia, a ostatecznie – do orzeczenia jego przepadku. Pogląd o tym, że ogólne regulacje o przepadku nie mogły być stosowane do orzekania przepadku pojazdów mechanicznych, nie jest jednak jednogłośnie aprobowany przez doktrynę.