Tag: poczytalność

Obserwacja w zamkniętym zakładzie (art. 203 kpk)

W toku procesu karnego, nierzadko występuje sytuacja, w wyniku której zachodzi konieczność zasięgnięcia opinii lekarzy na temat stanu zdrowia fizycznego i psychicznego podejrzanego. Środki jakie mogą być w tym celu stosowane są różnorakie, od uzyskania informacji z karty przebiegu leczenia pacjenta, poprzez zasięgnięcie opinii biegłych, aż po najdalej ingerujący w prawa i wolności podejrzanego środek, w postaci badania podejrzanego połączonego z  obserwacją w zamkniętym zakładzie na oznaczony okres. Z faktu tej ingerencji stosowanie tego środka jest uzależnione od spełnienia kilku przesłanek, z których część stanowi odwołanie do przepisów o stosowaniu tymczasowego aresztowania.

  • Biegli muszą zgłosić taką konieczność. Innymi słowy musi zajść okoliczność, w wyniku której nie są oni w stanie, w toku zwyczajnych czynności określić stan zdrowia psychicznego podejrzanego.
  • Można go stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22 września 2021 r. (sygn.akt: I DSK 3/21, LEX nr 3359053): „ Obserwacja, o jakiej mowa w art. 203 § 1 k.p.k. może być orzeczona w razie istnienia – na podstawie okoliczności sprawy w danym momencie postępowania, w tym zebranych już dowodów – wysokiego prawdopodobieństwa, że obwiniony jest sprawcą zarzucanego mu czynu, wypełniającego znamiona przestępstwa. Celem opinii, która ma być wydana, jest więc ocena poczytalności obwinionego.”
  • Z odwołania do art. 249 § 3 oraz § 5 Kodeksu Postępowania Karnego wynika obowiązek przesłuchania podejrzanego przed skierowaniem go na obserwację, o ile jest to możliwe, jak również zawiadomienie prokuratora oraz obrońcy, o ile podejrzany o to wnosi. Co więcej gdyby podejrzany nie miał obrońcy w dotychczasowym postępowaniu, na jego żądanie wyznacza się obrońcę z urzędu.
  • Czas trwania obserwacji wynosi 4 tygodnie, jednakże może być on przedłużony na łączny czas nieprzekraczający 8 tygodni. Niemniej jednak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 listopada 2014 roku( sygn.akt: V KK 259/14, LEX nr 1621622), dopuścił możliwość wykorzystania dowodu z obserwacji przekraczającej powyższy termin: „Oczywisty fakt przekroczenia maksymalnego terminu obserwacji nie uzasadnia (…) przyjęcia braku możliwości posłużenia się opinią sporządzoną po przeprowadzeniu takiej obserwacji w procesie.” . Co więcej w takiej sytuacji stosuje się art. 156 § 5a, a więc podejrzanemu i obrońcy „udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku”. Jest to kolejne odwołanie mające zagwarantować ochronę praw podejrzanego.
  • Poprzez odwołanie do art. art. 259 § 2, art. 203 k.p.k nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres obserwacji przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia. Przepisu tego nie stosuje się gdy o poddanie się obserwacji wnosi sam podejrzany

Ograniczenie poczytalności jako okoliczność uwzględniana przez sąd przy wymiarze kary

Zgodnie z art. 31 Kodeksu karnego osoba, która z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mogła w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem – nie popełnia przestępstwa. W praktyce oznacza to, że np. osoba, która pod wpływem choroby psychicznej popełniła czyn zabroniony, nie powinna zostać za niego skazana.

Co więcej, w kolejnym paragrafie tego przepisu kodeks wskazuje, że łagodniej traktowane mają być nie tylko osoby całkowicie nie rozpoznające znaczenia czynu, lecz także te, których zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w czasie popełnienia przestępstwa w znacznym stopniu ograniczona. W takiej sytuacji sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
W wyroku z dnia 24 stycznia 2019 r. o sygn. IV KK 459/17 Sąd Najwyższy wypowiedział się o jeszcze innej sytuacji. Stwierdził, że ograniczenie poczytalności – nawet w nieznacznym stopniu – może mieć istotne znaczenie przy określaniu wymiaru kary. Sąd podkreślił, że kwestia poczytalności ma pierwszorzędne znaczenie w zakresie ustalania winy sprawcy, jednakże nawet w wypadku braku przesłanek o jakich mowa w art. 31 k.k., nawet nieznaczne ograniczenie poczytalności może mieć wpływ na mniejszy stopień winy oraz kary.