Wykonywanie kary w czasie pandemii

Wraz z wejściem w życie w dniu 1 kwietnia 2020 r.ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, zmianie uległy zasady dotyczące wykonywania kary. Regulacje ta maja na celu złagodzenie warunków koniecznych do udzielenia przerwy w wykonywaniu kary oraz poddaniu się dozorowi elektronicznemu aby zniwelować ryzyko zarażenia.
Pierwszą ze zmian jest możliwość odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego przez osoby, które zostały skazane na karę pozbawienia wolności w wymiarze nie przekraczającym18 miesięcy. Dotychczas taką możliwość miały jedynie osoby skazane w wymiarze nieprzekraczającym roku.Ta zmiana umożliwia skorzystanie z tej instytucji większej liczbie skazanych. Z tej możliwości mogą skorzystać także osoby, które jeszcze nie rozpoczęły wykonywania kary. W tej sytuacji istotne jest aby przekonać sąd, że udzielenie zgody na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego jest wystarczające dla osiągnięcia celów kary, w szczególności zapobieżenia ponownemu popełnieniu czynu zabronionego jak również udowodnianie, że skazany będzie w stanie wykonać karę poza zakładem karnym.
W tzw. tarczy antykryzysowej znalazło się również uregulowanie, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, sąd penitencjarny może udzielić skazanemu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, chyba że istnieje uzasadnione przypuszczenie, że skazany w czasie pobytu poza zakładem karnym nie będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności popełni przestępstwo, lub nie będzie stosował się do wytycznych, poleceń lub decyzji właściwych organów związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 lub 17 leczeniem zarażenia wirusem SARS-CoV-2. Dyrektor zakładu karnego składa taki wniosek do sądu po zatwierdzeniu przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, jeśli udzielenie przerwy skazanemu może przyczynić się do ograniczenia albo wyeliminowania epidemii. Należy zaznaczyć, że sąd umorzy postępowanie, jeżeli prokurator sprzeciwi się uwzględnieniu wniosku nie później niż do czasu wydania postanowienia w tej kwestii.
Przerwy udziela się na czas oznaczony nie dłuższy niż do ustania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19. Z dniem ogłoszenia o ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii skazany będzie zobowiązany do powrotu do zakładu karnego w terminie 3 dni, chyba że nie jest to możliwe z uwagi na poddanie kwarantannie.

Warto zaznaczyć, że z powyższych przepisów nie będą mogli skorzystać skazani:
1. za przestępstwo umyślne zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;
2. za przestępstwo nieumyślne na karę przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności;
3. skazani w warunkach recydywy zwykłej, recydywy wielokrotnej oraz sprawcy, którzy z popełnienia przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodu lub popełnili przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

Dostęp do akt postępowania

Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego, gdy sprawa znajduje się na etapie sądowym, strony (oskarżony, oskarżyciel publiczny, posiłkowy, prywatny i subsydiarny, ale nie pokrzywdzony), obrońcy, pełnomocnicy i przedstawiciele ustawowi stron mają prawo do nieograniczonego dostępu do akt sprawy oraz uzyskiwania z nich kopii i odpisów. Prawo to obejmuje także możliwość wykonywania fotografii akt. Możliwość ta jest niezwykle przydatna w celu pełnego i prawidłowego udziału w sprawie – w rzeczywistości dopiero znając całość dokumentacji znajdującej się w aktach można przygotować kompleksową i skuteczną linię obrony.

Sytuacja jest trochę inna w postępowaniu przygotowawczym. Poza faktem, że w jego toku stroną jest pokrzywdzony (na tym etapie nie ma jeszcze funkcji oskarżyciela posiłkowego), art. 156 § 5 Kodeksu postępowania karnego uzależnia możliwość dostępu do akt od zgody prokuratora. Można odmówić udzielenia tej zgody w sytuacji, w której udostępnienie akt naraziłoby na szwank prawidłowość biegu postępowania lub interes państwa. Co jednak kluczowe, akta stanowiące podstawę tymczasowego aresztowania powinny zostać udostępnione w każdej sytuacji. Dodatkowo, po zakończeniu gromadzenia materiału dowodowego podejrzany ma prawo do udziału w końcowym zaznajomieniu się z materiałami postępowania – to najpóźniejszy moment w którym należy udostępnić mu akta.

Zmiany art. 37a Kodeksu karnego

Ograniczenia stosowania warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności oraz większy nacisk na stosowanie tzw. kar wolnościowych (grzywna i ograniczenie wolności) spowodowały wprowadzenie do Kodeksu karnego art. 37a – miało to miejsce w 2015 r. Istotna zmiana treści tego przepisu weszła w życie 24 czerwca 2020 r.

Dotychczas był on sformułowany w sposób stosunkowo prosty – kara grzywny lub ograniczenia wolności mogła zostać wymierzona za przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 8 lat pozbawienia wolności. Obecnie wymogów jest więcej – po pierwsze, Sąd musi dokonać swoistego wstępnego wymiaru kary i ustalić, jaką karę należałoby w danej sprawie wymierzyć. Jeśli byłaby ona niższa od roku, może w jej miejsce zastosować ograniczenie wolności (nie mniej niż 3 miesiące) lub grzywnę (nie mniej niż 100 stawek dziennych), jednocześnie jednak stosując środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek. Dodatkowo, art. 37a nie moża obecnie stosować do osób działających w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Obecne brzmienie art. 37a Kodeksu karnego jest więc następujące:

§  1.  Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek.
§  2.  Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.