Prawo karne – aktualności

Z całą pewnością międzynarodowe prawo karne jest dziedziną prawa, z którą styczność będzie miało bardzo niewielu ludzi. Ze względu na rosnącą wagę jego uregulowań w ogólnym prawie międzynarodowym warto jednak znać podstawowe instytucje, za pomocą których pociąga się do odpowiedzialności sprawców zbrodni międzynarodowych.
Jednym z podstawowych elementów międzynarodowego prawa karnego jest obecnie Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze (MTK), który działa od 1 lipca 2002 r. Pierwsze plany utworzenia stałego międzynarodowego sądu karnego pojawiły się już po procesach norymberskich. Ze względu na fakt, że bezpośrednio po ich zakończeniu pomiędzy dominującymi mocarstwami światowymi rozpoczynała się zimnowojenna rywalizacja, jakiekolwiek porozumienia przenoszące na szczebel międzynarodowy kwestie tak doniosłe jak odpowiedzialność karna stały się niemożliwe. Pomysł na utworzenie Trybunału powrócił po zakończeniu zimnej wojny, jednakże prace nad jego powołaniem zintensyfikowały dopiero zbrodnie popełnione podczas rozpadu Jugosławii oraz ludobójstwa w Rwandzie. Ze względu na ich wagę społeczność międzynarodowa zdecydowała się powołać trybunały karne ad hoc – dla byłej Jugosławii oraz dla Rwandy, które sądziły w sprawach zbrodni popełnionych wyłącznie w tych krajach. Stało się jednak jasne, że potrzebny jest stały instrument rozliczania sprawców. W 1994 r., bezpośrednio po ludobójstwie w Rwandzie, Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ przyjęła projekt statutu MTK. Prace nad nim zakończyły się w 1998 r. podpisaniem Statutu MTK, zwanego, ze względu na miejsce podpisania, Statutem Rzymskim. W 2002 r., po uzyskaniu odpowiedniej liczby ratyfikacji Statutu Trybunał rozpoczął działalność.
Statut Rzymski określa kategorie zbrodni, które objęte są jurysdykcją MTK. Są to:

ludobójstwo;
zbrodnie przeciwko ludzkości;
zbrodnie wojenne;
agresja.

Statut precyzuje dokładniej, jakie przestępstwa wchodzą w skład poszczególnych kategorii. Warto zaznaczyć, że do 2018 r., ze względu na brak jednolitej definicji agresji, jurysdykcja MTK wobec tej zbrodni była zawieszona.
Do tej pory Trybunał rozpatrywał sprawy 45 osób, pochodzących wyłącznie z Afryki – skupienie się wyłącznie na państwach afrykańskich jest przedmiotem krytyki działalności Trybunału. Powoduje ją również ograniczona obszarowo i osobowo jurysdykcja MTK – może on sądzić wyłącznie zbrodnie popełniane na terytorium państw-stron Statutu Rzymskiego przez obywateli tych państw (ewentualnie możliwe jest sądzenie zbrodni popełnionych na terytorium i przez obywateli państw, które złożą jednostronne oświadczenie o uznaniu jurysdykcji Trybunału). Należy tutaj zauważyć, że nie wszystkie państwa są stronami Statutu – w szczególności podpisania lub ratyfikacji Statutu odmówiły do tej pory mocarstwa światowe: USA, Rosja i Chiny.
Polska ratyfikowała Statut Rzymski 9 października 2001 r. Nie powinniśmy jednak spodziewać się w najbliższym czasie sprawy dotyczącej obywatela polskiego w MTK – nie tylko ze względu na charakter zbrodni, które podlegają jego jurysdykcji, ale także na fakt, że jurysdykcja Trybunału ma charakter komplementarny – może zostać uruchomiona tylko w sytuacji, gdy państwo nie jest zainteresowane ściganiem sprawcy zbrodni międzynarodowej lub nie jest w stanie samo pociągnąć go do odpowiedzialności (np. ze względu na zapaść wymiaru sprawiedliwości). Same zbrodnie międzynarodowe podlegają karze również na mocy polskiego kodeksu karnego (a dokładniej jego rozdziału XVI). Raczej niewyobrażalne jest zaniechanie ścigania przestępstw tak doniosłych przez państwo polskie, jeśli w przyszłości miałyby kiedykolwiek mieć miejsce na jego terytorium.